چندین دهه است که قطر به دقت تحرکات در منطقه را زیر نظر دارد و سعی میکند روابطش را براساس اتفاقات میان این سه کشور شکل دهد: ایران، عراق و عربستان. قطری ها عمدتا یکی از این سه قدرت منطقه ای را به عنوان تهدید اولیه در نظر می گرفتند و با دو همسایه دیگر علیه دیگری همکاری میکردند. در بحران قطر دوحه روابطش را با ایران و عراق برای ایجاد تعادل و فشار بر عربستان و دیگر کشورهای اهل تسنن منطقه بیشتر کرده است.

به گزارش روز نو، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر خارجه قطر، 29 ژوئن به خبرنگاران در واشنگتن گفته بود که ایران یکی از همسایگان منطقه ای آنهاست و دوحه و تهران باید روابط دوجانبه سازنده ای بر اساس سرمایه گذاری مشترک داشته باشند.

در فهرست 13 ماده ای درخواست های عربستان از قطر، از این کشور خواسته شده روابطش را با ایران قطع کند. استراتژی های سیاست خارجی قطر امروز ریشه دار است و به ایران و عربستان هر دو وابسته است و از این رو درخواست کشورهای منطقه برای قطع روابط با ایران غیر قابل قبول است.

قطر تا امروز اغلام کرده که قصد ندارد به درخواست های عربستان و امارات تن بدهد. ریاض و ابوظبی تهدید کردند که تا زمانی دوحه وفاداری اش را به درخواست های آنها برای تجدید نظر در روابط دیپلماتیک و اقتصادی شان اعلام نکند دست از محاصره قطر نخواهند کشید. مقامات قطری دراین شرایط باید تهدید ها و امکانات به وجود آمده از روابط نزدیک تر به تهران این مدار نفوذ متطقه ای را مورد ارزیابی قرار دهند.

موازنه قدرت در کشورهای خلیح فارس

با توجه به وسعت قط،ر این کشور به روابط و متحدان بین المللی و منطقه ای برای دفاع از خودش نیاز دارد. بعد از حمله صدام به ایران ،قطر و بیشتر کشورهای عربی از صدام حمایت مالی کردند چرا که ایران را تهدیدی برای پادشاهی های مورد حمایت غرب در منطقه می دانستند. به محض پایان جنگ، روابط قطر وایران به سرعت بهبود یافت. بعد از انکه ایران یک سوم میادین گازی قطر را در سال 1989 از آن خود دانست، دوحه و تهران به یک قرارداد بهره برداری مشترک از این میادین دست پیدا کردند. در سال 1991 دو کشور مذاکرات را برای ایجاد یک خط لوله آب بین کارون در جنوب غرب ایران به سمت امارات را آغاز کردند.

بعد از سال 1991 دوجه با آمریکا در جنگ اول خلیج فارس علیه عراق هم پیمان شد. در این زمان ،روابط ایران و قطر گرم تر شد و همزمان قطر و سایر کشورهای شورای همکاری بغداد را به عنوان تهدید به جای تهران در نظر گرفته بودند. امیر قطر از ایران خواست که عضو برنامه امنیتی مشترک منطقه شود. با این حال این درخواست در سایر کشورهای عضو شورای همکاری جدی گرفته نشد و آنها خودشان را به نشنیدن زدند.

درس اصلی ای که دوحه از این مساله گرفت، این بود که شورای همکاری بدون همراهی واشنگتن نمیتواند از خودش دفاع کند. بنابراین قطری ها به سرعت روابط نظامی شان را بآ آمریکا افزایش دادند و توافق همکاریهای نظامی با آمریکا در سال 1991 بین دو کشور بسته شد و امریکایی ها پایگاه مرکزی شان را از عربستان به العدیب قطر منتقل کردند. همزمان شبکه دولتی الجزیره به سرعت در منطقه به عنوان منبع اصلی اخبار منطقه جا باز کرد و مشهور شد . بمباران عراق در سال 2003 توسط بوش و پوشش خبری این اقدام نظامی نقطه عطف شهرت این شبکه خبری بود. در این زمان قطریها روابط شان را با آمریکا مستحکم کردند.

با افزایش تنش ها میان ایران و عربستان در نتیجه سقوط صدام، قطر بین دو قدرت منطقه ای قمار کرد و این بار قرعه به نام عربستان افتاد. در سال 2006 قطر تنها عضو شورای امنیت سازمان ملل بود که به ضرر ایران در طرح تعلیق برنامه غنی سازی اورانیوم این کشور رای نداد. در سال 2010 دوحه و تهران توافق همکاری امنیتی و دفاعی امضا کردند که بر اساس آن تبادل متخصصان فنی و همکاری های مستشاری علیه تروریسم بین دو کشور برقرار می شذ. در این زمان حمد بن جاسم بین جابر ال ثانی نخست وزیر قطر به واشنگتن فشار آورد که به توافق مستقیمی با ایران برای حل مساله هسته ای دست پیدا کند. همان سال امیر شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی با سران ایران دیدار داشت .

در سال 2011 رقایت قطر و عربستان با حمایت قطر از گروه های اسلام گرای اهل تسنن در جهان عرب در مصر و لیبی و تونس بیشتر شد. این در حالی است که در سایر کشورها مانند یمن و سوریه، دوحه و عربستان در آن زمان همکاری های قابل توجهی داشتند. برای مثال ایران و عراق هر دو ریاض و دوحه را به حمایت از داعش و جبهه النصره در سوریه متهم میکنند. سعودی ها و قطری ها در پاسخ ایران و عراق را به بمباران اهل تسنن در عرب الانبار متهم میکنند.

در سال 2014 عربستان و امارات و بحرین سفرایشان را از دوحه فراخواندند . دلیل این اقدام تنبیه قطر برای نقض توافق کشورهای شورای همکاری و عدم وفاداری به عدم مداخله کشورهای عضو در امور داخلی یک دیگر و انتشار اخبار در رسانه های معاند بود.

هشت ماه بعد سفرای این کشورهای خلیح فارس به دوحه برگشتند و قطر قبول کرد که به نقاضاهای جدید عربستان و امارات مبنی بر حل و فصل شکاف های دیپلماتیک پاسخ مثبت بدهد.

در دسامبر 2015 قطر به یکی از اعضای ائتلاف نظامی ضد تروریسیم به سرکردگی عربستان تبدیل شد و برای همکاری با ریاض در پی حمله به سفارت عربستان در تهران سفیرش را از تهران فراخواند. در ماه مارس 2016 قطر یکی از اعضای شورای همکاری بود که حزب الله لبنان را به عنوان سازمان تروریستی شناخته بود و در سوریه در جبهه عربستان باقی ماند و همراه با قطر خواستار سقوط اسد بود.

فرصت های ایران

بحران قطر این کشور را به دامان حوزه نفوذ ایران انداخته است و ایران از این فرصت استفاده کرده و از قطر در این ماه حمایت همه جانبه داشته است. این امیر نشین غالب مواد غذایی اش را از مرز ابو ثمره با عربستان وارد میکرد . امروز مرز ایران و دوحه به مرز حیاتی غذایی برای قطر تبدیل شده است و مرزهای هوایی ایران نیز به روی قطر باز است.

از آغاز بحران قطر، ایران 1100 تن میوه و سبزیجات به این کشور عربی به طور روزانه ارسال کرده است. بندر بوشهر ایران به مرکز کلیدی تجاری بین ایران و قطر تبدیل شده است. حریم هوایی ایران نیز برای پرواز های قطر ایرویز از زمانی که حریم هوایی بحرین و امارات و عربستان به روی این پرواز ها بسته شده است حیاتی است. از این گذشته تهران با باز گذاشتن مسیرهای ترانزیتی آبی به روی قطر رگ حیاتی حمل و نقل صادرات گاز این کشور را نیز باز نگه داشته است.

جواد ظریف وزیر خارجه ایران در واکنش به بحران قطر از همه طرف ها خواست که در یک دیالوگ دیپلماتیک این بحران را حل و فصل کنند. او به سرعت از همتایان خود در الجزیره و اروپا ولبنان و مالزی و عمان و اندونزی و عراق و تونس و ترکیه خواست تا با کشورهای شورای همکاری درباره حل این معضل گفت و گو کنند.

در 25 ژوئن حسن روحانی با امیر قطر به طور تلفنی گفت و گو کرد و قول مساعد برای کمک های اقتصادی و افزایش روابط را داد به ویژه با بخش خصوصی قطر. روحانی به امیر قطر گفت «تهران با ملت و دولت قطر ایستادگی میکند. ما بر این باوریم اگر درگیری ای بین کشورهای منطقه باشد فشار و تهدید و تحریم راه درست حل مشکلات نیست.محاصره قطر اشتباه و غیر قابل قبول است.»

اتهامات به دوحه شامل حمایت از ایران و گروه های شبه نظامی شیعه و زیدی است . حال چرا روابط دوحه با تهران منبع تنش میان کشورهای امیر نشین شورای همکاری شده است؟ از این گذشته امارات روابط دیپلماتیکش را با تهرات حفظ کرده و دوبی به تنهایی بیش از روابط تجاری ایران و قطر با ایران روابط تجاری دارد. به جز عربستان، قطر بیش از هر کشور دیگری برای کاهش نفوذ ایران در منطقه تلاش کرده است، آن هم از طریق حمایت از گروه های اهل تسنن شورشی. و تا همین اواخر هم دوحه از ائتلاف به رهبری عربستان در یمن حمایت میکرد.

نردیکی به عراق

اواخر ماه قبل تنش ها میان دوحه و پایتخت کشورهای عربی بعد از اعلام هک شدن وبسایت خبری دولتی قطر بالا گرفت. در خبری که بعد از آن تکذیب شد اظهاراتی از قول امیر قطر در حمایت از ایران و حرب الله و اخوان المسلمین مطرح شده بود. در پی این اقدام شیخ محمد بن عبدالرحمان آل ثانی به بغداد سفر کرد و با العبادی دیدار و گفت و گو داشت. این دو کشور درباره بازگشایی سفارت قطر در بغداد گغت و گو کردند. یک روز قبل از قطع روابط کشورهای منطقه با قطر رییس پارلمان عراق سلیم الجبوری از حزب اسلامی عراق وابسته به اخوان المسلمین به قطر رفت و با امیر قطر درباره سرمایه گذاری های مشترک دوکشور بحث و گفت و گو کردند.

عراق که تا کنون به طور رسمی در برابر شورای همکاری موضع بی طرفی گرفته بود و بسیاری از مقامات عراقی از هر دو حریان فرقه ای خواستار حمایت بغداد از دوحه در پی بحران قطر شدتد.

بغداد موضع یکپارچه در بحران قطر ندارد. نباید صحبت های ایاد علاوی معاون رییس جمهور عراق را درباره متهم دانشتن دوحه برای شکاف ایجاد شده میان شورای همکاری را دست کم گرفت. البته نقوذ ایران در بداد و سیاست خارجی این کشور نیز شانس عراق و قطر را برای نزدیک تر شدن به هم بیشتر کرده است

در نهایت ضمانت امنیت قطر همچتان حضور آمریکاست. علی رغم پیام های متناقض ترامپ، ارتش و نهادهای سیاست خارجی این کشور پشت قطرایستاده اند و علی رغم فشارهای عربستان بر کاخ سفید این تلاش ها به جایی نرسیده و درخواست قطر برای تقویت روابط دوحه واشنگتن مهم است.

حتی اگر واشنگتن به دفاع از قطر ادامه دهد هم کمپین سعودی و امارات برای تغییر رفتار قطر تلاش میکند.

اختلافات در شبه جزیره عرب به معنای شکل گیری مثلث جدیدی با حضور ایران، عراق و قطر است. مثلثی که می تواند کشورهای شمال خلیج فارس را به ایران نزدیک کند و دوحه را به منطقه ای مرکزی تبدیل کد. ایران در حال حضار از بحران پیش آمده سود می برد. در مقابل، سعودی ها موفق نشده اند که جبهه ای مقابل تهران ایجاد کننده و ایران اکنون می تواند استدلال بهتری مقابل عربستان ارائه کند، چراکه این کشو راکنون در حال ایجاد مشکل برای کشورهای عرب و همچنین نقض حاکمیت آنهاست.