سه دغدغه و سه اقدام ایران در مورد آینده افغانستان/ ایران درباره آینده افغانستان چه نگرانی هایی دارد و برای رفع آن چه کرده است؟

به گزارش سایت روزنو، مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک "الاهرام" مصر در مقاله ای تحلیلی به قلم "رانیا مکرم" به نگرانی های ایران درباره چشم انداز افغانستان به دنبال خروج نیروهای امریکایی و قدرت گیری طالبان پرداخته است و می نویسد:"نمی توان نادیده گرفت که افغانستان با ثبات با مرز مشترک جغرافیایی حدود 920 کیلومتری از اهمیت زیادی برای ایران برخوردار است.

این موضوع زمانی بیش تر اهمیت پیدا می کند که ایران سال ها تحت تحریم بوده و مرز با افغانستان مسیر مهم خروج کالاهای ایرانی از آن کشور بوده است. سال ها این گذرگاه تجاری راهی مهم برای راه یافتن کالاهای ایرانی به کشورهای آسیانه میانه بوده است.

مرز مشترک میان دو کشور همزمان فرصت و چالشی بزرگ برای ایران بوده است. این موضوع زمانی برجسته تر می شود که می بینیم افغانستان هم مرز با یکی از ناآرام ترین مناطق ایران یعنی سیستان و بلوچستان است که اکثریت جمعیت آن سنی هستند و شاهد ایجاد گروه های مسلح نیز بوده است. با وجود چنین واقعیت جغرافیایی و جمعیتی ای ایران خود را در میانه آشفتگی و بی نظمی احتمالی در مرز افغانستان می بیند کشوری که در حال حاضر شاهد درگیری فزاینده و تشدید خشونت توسط طالبان است که کنترل خود را بر افغانستان افزایش داده است.

در چنین بستری، ایران نسبت به اتحاد احتمالی گروه های مسلح سنی با طالبان در نزدیکی مرز افغانستان نگران است. از سوی دیگر، افغانستان در وضعیت آشفته فعلی با تصمیم امریکا نسبت به خروج نیروهایش از آن کشور به فرصتی برای ایران و کسب کارت تازه ای از سوی تهران برای فشار بر امریکا تبدیل شده است.

این وضعیت مشابه زمانی است که شرایط عراق فرصت رایگانی را در اختیار ایران قرار داد. چنین شرایطی است که باعث شده ایران به سوی بهبود رابطه با طالبان سوق پیدا کند تا بتواند از طریق این رابطه بر امریکا فشار آورد. این در حالی است که طالبان و ایران از نظر عقیدتی و مذهبی متفاوت از یکدیگر هستند اما نقطه اشتراک آنان خصومت شان با امریکا و اجماع نظرشان درباره لزوم خروج نیروهای امریکایی از افغانستان است.

در نتیجه، ایران احتمالا قصد دارد به عنوان یک آتش نشان و مهار کننده آتش اختلاف در افغانستان عمل کند و نه به احتمال زیاد به عنوان بازیگری برای تسلط و ایجاد هژمونی بر افغانستان. ایران قصد دارد جلوی درگیری بیش تر در افغانستان گرفته شود چرا که بی ثباتی در افغانستان مغایر با منافع ایران خواهد بود.

در این راستا، ایران میزبان مذاکرات بین الافغانی با حضور نمایندگان دولت افغانستان و طالبان بوده است. اگرچه در بیانیه پس از این دیدارها اشاره شد که طرفین افغان به تلاش برای یافتن راه حل سیاسی و صلح آمیز ادامه می دهند آن چه در عمل و واقعیت میدانی در افغانستان رخ داد برخلاف ادعای مطرح شده در بیانیه بود چرا که طالبان سرعت خشونت را افزایش داد. در این میان، ایران تاکنون نتوانسته به امتیازاتی از مذاکرات با طالبان دست یابد. همین موضوع بر نگرانی ایران درباره آینده افغانستان دامن می زند".

این مرکز مطالعاتی مصری در ادامه با اشاره به نگرانی های ایران در مورد افغانستانی بی ثبات می نویسد:"این نگرانی ها به شرح ذیل هستند: نخست معضل کنترل مرزها که یکی از مهم ترین موضوعات برای ایران است. طالبان در روزهای اخیر توانسته کنترل چندین گذرگاه مشترک افغانستان با ایران از جمله گذرگاه اسلام قلعه را در دست گیرد که منجر به توقف تجارت در گذرگاه ها شده است.

این موضوع خطر تجارت مواد مخدر از افغانستان به ایران را افزایش می دهد. نکته دیگر آن که بیش از سه میلیون مهاجر افغان در ایران حضور دارند که در سالیان گذشته بر اثر جنگ میان طالبان و امریکا و طالبان و دولت افغانستان از آن کشور به ایران گریخته اند و افزایش درگیری های اخیر می تواند ایران را با موج تازه ای از مهاجران افغان مواجه سازد.

هم اکنون نیز تعداد قابل توجهی از مرزبانان افغان در مواجهه با حملات طالبان به خاک ایران پناهنده شده است. دومین نگرانی ایران نسبت به گسترش فعالیت های داعش در افغانستان است. تجربه خروج امریکا از عراق عامل مهمی در ظهور داعش در عراق بود. از همین رو، ایران نگران انتقال فعالیت داعش ازعراق و سوریه به افغانستان است.

باید اشاره داشت که داعش شاخه ای را با نام خراسان در افغانستان تاسیس کرده که تهدیدی برای مرزهای شرقی ایران محسوب می شود و ممکن است بتواند با جنبش های مسلح سنی در داخل ایران ارتباط برقرار کند. سومین نگرانی ایران از بازگشت حکومت طالبان است.

ایران پیش تر تجربه حمله طالبان به کنسولگری آن کشور در مزار شریف را داشته است. علاوه بر تفاوت اساسی ایدئولوژیک میان ایران و طالبان، طرف ایرانی به خوبی می داند که قدرت گیری طالبان تهدیدی برای قومیت فارس و اقلیت شیعه محسوب می شود".

این مرکز در ادامه می افزاید:"با توجه به نگرانی ایران از تداوم بی ثباتی در افغانستان آن کشور برای تضمین منافع خود اقداماتی را انجام داده است: نخستین اقدام تقویت همکاری های اقتصادی در سطوح رسمی و غیر رسمی بوده است. در شرایط اقتصادی وخیم افغانستان، ایران برای سال های متمادی از این فرصت برخوردار شده بود که در زمینه تجارت، انرژی و برق توافق نامه های اقتصادی را با افغانستان امضا کند و از سرمایه گذاری در زمینه ساخت و نگهداری ترانسفورماتورهای برق و توربین های نیروگاه ها برای تامین منابع انرژی افغانستان بهره مند شود و هم چنین، میزبانی ایران از افغان های مهاجر به مجرایی مهم برای انتقال نیروی کار افغانستان تبدیل شده است.

اقدام دوم ایران تشکیل شبه نظامیان طرفدار ایران در سال 2013 میلادی توسط نیروی قدس سپاه بود. این گروه تیپ فاطمیون نام گرفت و شامل افغان های مهاجر در ایران بود. این دسته از افغان ها در درگیری های سوریه، عراق و یمن مشارکت داشتند.

اقدام سوم ایران کمک آن کشور به شیعیان افغانستان برای کسب دستاوردهای سیاسی به خصوص برای اقلیت هزاره و تصدی مناصب رهبری در دستگاه های دولتی توسط آن اقلیت قومیتی بوده است. شیعیان افغانستان در قالب احزاب سیاسی شیعه با کمک ایران توانسته اند آموزه های شیعی جعفری را در قانون اساسی افغانستان گنجانده و در کنار اسلام سنی حنفی برسمیت شناخته شوند.

حضور شیعیان در پارلمان افغانستان باعث تصویب قوانین و سیاست هایی شد که به نفع اهداف ایران در افغانستان بوده و یا دست کم مانع از تصویب سیاست هایی شده که می توانند به منافع ایران آسیب برسانند. از همین روست که ایران برای جلوگیری از درگیری مرزی و کاهش به خطر افتادن منافع اش در افغانستان استراتژی دوگانه همکاری با دشمن گذشته (طالبان) همزمان با تقویت سازوکار بازدارندگی و کمک به شیعیان در داخل افغانستان را در دستور کار خود قرار داده است".