روزنو :‌انتشار کلیپی کوتاه با صدای مدیرعامل جدید شرکت دخانیات ایران دیروز در حالی خبرساز شد که او برخلاف معمولِ وضعیت صنایع کشور، خبر از فرارسیدن فصل سودهی و گذر از زیان‌های مالی می‌دهد!

محمد مجاورشیخان، مدیرعامل اصولگرای شرکت دخانیات ایران روی تصاویر و موسیقی پس‌زمینه‌ای که در آن ردی از هشدار نسبت به مضرات سیگار نیست، می‌گوید: «چه خوب که به همت شما بعد از ماه‌ها و فصل‌ها و سال‌ها شرکت را به سود رساندیم. بهار سود‌دهی مبارک»!

برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی که «همت» مورد اشاره در جمله مدیرعامل را خطاب به سیگاری‌هایی می‌دانند که احتمالا در مدت اخیر سنگ تمام گذاشته و هر چه بیشتر دود کرده‌اند، برخی دیگر این سخن را خطابه‌ای کوتاه برای نشان دادن قدرت مدیران دولت سیزدهم، نسبت به مدیران قبلی این مجموعه ارزیابی می‌کنند.

اما به‌ عقیده کارشناسان، شرکت دخانیات در سال اخیر با دوپینگ و لابی مجلس توانست به سوددهی مورد اشاره دست یابد. صنعتی که این روزها با کمترین مانعی به اشکال مختلف تبلیغ می‌شود و مالیاتش هم در حداقل ممکن در مقایسه با شرکت‌های بزرگ سیگار دنیاست.

دخانیات زیر چتر سیاست حمایتی

صنایع مختلف این روزها هر چند حال خوبی ندارند، اما دخانیات در ایران وضعیت رو به رشدی دارد؛ شروع این وضعیت البته با روی کار آمدن محمد مجاورشیخان مقارن نبوده است. بلکه پیشتر از او هم بنابر اظهارات رئیس هیات مدیره انجمن دخانیات در بهمن ماه سال گذشته، تولید تنباکو در کشور رشد ۹۸ درصدی پیدا کرده بود.

اما چگونه است که صنعت دخانیات شرایط مشابه صنایع دیگر را ندارد و از رشد قابل قبولی برخوردار است؟ برخی کارشناسان این رشد مطلوب را در سایه سیاست حمایتی می‌دانند که نصیب این صنعت شده و قیمت عرضه آن را به نسبت سایر برندهای وارداتی سیگار ارزان‌تر نگه داشته است.

براساس قانون برنامه پنجم توسعه دولت موظف بود تا کل واردات سیگار با برند اصلی را در پایان این برنامه به تولید داخل تبدیل و با توان داخلی نیاز مصرفی کشور را تامین کند. برخلاف بسیاری از موضوعات مطرح در این برنامه توسعه، این موضوع در سال 97 محقق و حتی در سال 98، ۱۵۴ میلیون نخ سیگار هم صادر شد. بسیاری این موفقیت در فروش را زیر سایه عرضه ارزان سیگار دانسته و معتقدند این موضوع نتیجه عدم اجرای سیاست‌های سلامت‌محور است و قربانی این افزایش فروش، سلامتی شهروندان است.

هر چند قرار بود که افزایش مالیات بر فروش محصولات دخانی در بودجه امسال کمی افسار این صنعت ضد سلامت را بکشد، اما اسفند ماه سال گذشته نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ای پرحاشیه بند مربوط به عوارض خرده‌فروشی هر نخ سیگار را حذف و مسیر حرکت را برای سوددهی هر چه بیشتر هموار کردند.

این اتفاق در حالی رخ داد که طبق قانون سال‌های پیش مجلس، دولت موظف است تا در راستای کاهش مصرف دخانیات و آموزش، پیشگیری و درمان بیماری‌های ناشی از آن، بازتوانی و درمان، عوارض و درآمد حاصل از ‌مصرف دخانیات را برای توسعه ورزش به‌ خصوص ورزش همگانی در مدارس، در اختیار وزارتخانه‌های ورزش، آموزش و پرورش و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار ‌دهد. در بودجه امسال نیز قرار بود از این محل ۱۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان درآمد حاصل و در تعرفه خدمات پرستاری، صندوق مسکن ملی، اشتغال محرومان، تکمیل و اتمام پروژه‌های ورزشی، خوابگاه‌های متاهلی، تامین آمبولانس و تجهیز سازمان اورژانس و نوسازی مدارس هزینه شود.

سیگار از شیر ارزان‌‌تر است!

براساس آمار، ایران 10 میلیون نفر سیگاری دارد و میزان مصرف دخانیات در کشور، سالانه نزدیک به 70 میلیارد نخ برآورد می‌شود. این در حالی است که عمده‌ترین دلیل بروز سرطان‌ ریه، بیماری‌های قلبی‌وعروقی، پوکی استخوان، بیماری‌های خودایمنی و... سیگار عنوان می‌شود. در حالی که به اعتقاد کارشناسان مؤثرترین ابزار برای کاهش مصرف دخانیات، مالیات است، اما به گفته برخی مسئولان حوزه سلامت، صنایع دخانی به بهانه افزایش قاچاق محصولات دخانی مانع از اعمال مالیات بر خرده‌فروشی سیگار می‌شوند و همین موضوع سبب شده است که این محصول مضر در قیاس با دیگر اقلام در کشور ارزان‌‌تر باشد. به طوری که شاهدیم قیمت یک پاکت سیگار از یک پاکت شیر بسیار ارزان‌‌تر است. به اعتقاد همین افراد این ارزانی کار را برای کاهش ترغیب مردم به خرید سیگار سخت کرده است.

علیرضا سلیمی، یکی از نمایندگان موافق مالیات بر خرده‌فروشی سیگار می‌گوید: «مصرف دخانیات در کشور بسیار بالا رفته است. ما سالیانه ۶۰ هزار فوتی به دنبال مصرف دخانیات داریم در حالی که میزان فوتی‌ها در تصادفات جاده‌ای بین ۱۶ تا ۱۸ هزار نفر است. آیا نباید فکری در این حوزه کنیم. مردم مانند برگ خزان جان خود را از دست می‌دهند. مصرف سیگار بین جوانان و نوجوانان رواج پیدا کرده است. این در حالی است که حدود ۸۰ درصد سود ناشی از گردش مالی آن به جیب برخی از شرکت‌های خارجی می‌رود. در ترکیه مالیاتی معادل ۱۳ میلیارد دلار به سیگار بسته‌اند. این موضوع رابطه‌ای با قاچاق سیگار ندارد».

برخی کارشناسان رشد مطلوب صنایع دخانی کشور را در سایه سیاست حمایتی می‌دانند که نصیب این صنعت شده و قیمت عرضه آن را به نسبت سایر برندهای وارداتی سیگار ارزان‌تر نگه داشته است

فاطمه محمدبیگی، نماینده مردم قزوین در مجلس شورای اسلامی هم با انتقاد از مدافعان پایین ماندن عوارض سیگار، می‌گوید: «مطالعات نشان داده افزایش قیمت سیگار بر کاهش مصرف آن به ویژه در میان جوانان و نوجوانان موثر است. این در حالی است که امروز بچه ۸ ساله با پول تو جیبی خود سیگار می‌خرد و این باعث نگرانی است».

هر چند مخالفان وضع مالیات بر خرده‌فروشی سیگار، اقداماتی از جنس وضع مالیات‌های سنگین، را منجر به کاهش سهم تولید داخلی و افزایش سهم قاچاق از بازار دخانیات می‌دانند و معتقدند حتی با افزایش مالیات هم مصرف سیگار کم نمی‌شود، اما سال‌هاست که افزایش مالیات بر دخانیات به عنوان مهمترین راهکار و کلیدی‌ترین استراتژی برای کاهش مصرف از سوی سازمان جهانی بهداشت اعلام شده است.

افزایش 30 درصدی مصرف سیگار تا سه سال آینده

در این میان اما برخی معتقدند، اگر روند مالیات بر دخانیات به همین ترتیب ادامه پیدا کند مصرف سیگار تا سه سال آینده 30 درصد افزایش پیدا می‌کند. در همین باره استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: «۱۳ درصد جمعیت کشور دخانیات مصرف می‌کنند که اگر کنترل نشود تا سال ۱۴۰۴ به ۳۰ درصد می‌رسد که جای نگرانی دارد. عبدالرحمان رستمیان به ایرنا می‌گوید: «سالانه ۱۵ میلیارد تومان به علت مصرف سیگار در کشور دود می‌شود و ۴۵ هزار میلیارد تومان برای بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار هزینه می‌شود که بسیار سنگین است».به گفته او دخانیات جزو پرسودترین کالاها در کشور بوده به خاطر همین تولید آن افزایش یافته است و در این میان اخذ مالیات بیشتر برای دخانیات باعث می‌شود تقاضا کاهش یابد.

در شرایطی که مجلس مالیات بر خرده‌فروشی سیگار را حذف می‌کند و جرایم با هدف حمایت از تولید و عرضه بیشتر اخذ نمی‌شوند، به نظر می‌رسد ۷۵ میلیون ایرانی که دخانیات مصرف نمی‌کنند، نه تنها از سهم مالیاتی ۱۰ میلیون سیگاری محروم می‌شوند که بار هزینه‌های درمانی آنها را هم بر دوش می‌کشند

افزایش تعداد سیگاری‌ها

در حالی که برخی ارزان بودن سیگار را دلیل رشد روزافزون سیگار در اقشار مختلف به خصوص نوجوانان و زنان می‌دانند، حسین کریم، فوق تخصص بیماری‌های قلب و عروق معتقد است: «برخی به دلایل عمدی قیمت سیگار را در کشور پایین نگه داشته‌اند».

رئیس سابق دانشگاه علوم پزشکی البرز به ایسنا گفته است: «مافیای تولید و تجارت سیگار که از سیگاری شدن مردم سود هنگفتی به جیب می‌زنند مقصر اصلی هستند. از سوی دیگر دومین عامل گسترش عمدی تعداد سیگاری‌ها مجلس است. مجلس به شدت در مقابل افزایش قیمت سیگار مقاومت می‌کند و دلیل عمده آن لابی مافیای تجارت سیگار است».

جریمه ۴۴ میلیون تومانی تبلیغ سیگار

به نظر می‌رسد اما مافیای سیگار به راحتی بخشنامه‌ها را هم برای دستیابی به سود بیشتر زیر پا می‌گذارد. در حالی که بهزاد ولی‌زاده، رئیس اداره کنترل دخانیات وزارت بهداشت می‌گوید که تبلیغ محصولات دخانی ممنوع بوده و حدود ۴۴ میلیون تومان جریمه دربردارد، این روزها در خیلی از فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی بازیگران با ژست‌های غلط‌انداز سیگار دود می‌کنند و مخاطب را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند و بعضا هم خبری از جریمه آن سریال‌ها به گوش نمی‌رسد و همین موضوع در تولیدات دیگر هم عینا تکرار می‌شود.

در شرایطی که مجلس شورای اسلامی مالیات برخرده فروشی سیگار را حذف می‌کند و جرایم با هدف حمایت از تولید و عرضه بیشتر اخذ نمی‌شوند، به نظر می‌رسد ۷۵ میلیون ایرانی که دخانیات مصرف نمی‌کنند، نه تنها از سهم مالیاتی ۱۰ میلیون سیگاری محروم می‌شوند که بار هزینه‌های درمانی آنها را هم بر دوش می‌کشند.