سعیده علیپور

شهردار خشمگین تهران که گرد‌وخاک 11 روز پیشش در دانشگاه صنعتی شریف به مناسبت روز دانشجو، بسیار در سرخط خبرها دیده و بازنشر شد، حال، و در روزهایی که تهران سخت درگیر یکی از ابربحران‌های زیست‌محیطی‌اش شده و مداوم‌ترین دوره آلودگی هوا را از سر می‌گذراند، هیچ صدایی ندارد. گویا حوزه علاقه‌مندی شهردار که بارها خود را «نوکر مردم» خوانده، چندان با موضوع آلودگی هوا همپوشانی ندارد. این بی‌تفاوتی و سکوت البته پیشتر تا این سطح نبوده است. علیرضا زاکانی در روزهایی که آسمان تهران دیده می‌شد و افق پدیدار بود، بارها تاکید کرده بود که از سوی ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور، مسئول مستقیم پیگیری آلودگی هواست. اما به نظر می‌رسد این مسئولیت هم در میان تمام مسئولیت‌های نانوشته دیگر زاکانی گم و حتی وظایف ذاتی شهرداری برای کاهش بحران آلودگی هوا هم به‌کلی از دستور کار شهرداری خارج شده است.

 این بی‌صدایی و غیبت شهردار، اما صدای بسیاری را درآورده از شهروندان گرفته تا نمایندگان اصولگرای شورای شهر تهران تا حتی رسانه‌های همین طیف. باشگاه خبرنگاران دیروز گزارش داد: «در شرایطی که پایتخت کشور با مشکل آلودگی هوا و کمبود ناوگان حمل و نقل عمومى دست و پنجه نرم مى‌کند، شهردار تهران براى دومین هفته متوالى غایب اصلى برنامه شنبه امید و افتخار بود». شنبه‌هایی که علیرضا زاکانی، مردادماه امسال و در آستانه یک سالگی دوران تصدی سمتش به عنوان شهردار، با نام امید و افتخار نامگذاری کرد تا در آن افتتاح و کلنگ‌زنی طرح‌های شهری‌‌اش را خبررسانی کند.

تا سه‌شنبه مدارس و دانشگاه‌های تهران غیرحضوری شد

با ادامه تشدید آلودگی و استمرار پایداری هوا و براساس تصمیم کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران، مدارس استان تهران بجز شهرستان‌های فیروزکوه، دماوند و پردیس برای روزهای یکشنبه، دوشنبه و سه شنبه ۲۷، ۲۸ و ۲۹ آذر ماه غیرحضوری شدند. این تعطیلی در حالی تمدید شد که سراسر هفته گذشته نیز مدارس و البته دانشگاه‌های تهران و کرج تعطیل بودند. تعطیلی که برخی تسری آن به مقطع دانشگاهی را روشی برای تسریع برقراری آرامش در این مراکز آموزشی هم دانستند. چرا که پیشتر؛ تعطیلی این مقاطع تحصیلی به دلیل آلودگی هوا مرسوم نبوده است.

با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند آلایندگی بیشتر از 150 در تهران و تداوم آن در بیش از 10 روز گذشته و ادامه آن تا آخر هفته موضوع نسبتا جدیدی است. چرا که پیشتر آلودگی هوا تا این حد و در دوره زمانی طولانی تداوم نداشته است و این موضوع زنگ خطر جدی برای سلامتی شهروندان تهرانی است.

مسئولیت با چه کسی است؟

نگاهی به شاخص آلودگی هوا نشان می‌دهد که وضعیت آلاینده‌ها در پایتخت بسیار ناسالم و در برخی از مناطق تهران خطرناک است. وضعیتی که هر چند در برخی از روزها در دیگر شهرهای بزرگ کشور نیز ایجاده شده، اما هیچگاه تداوم وضعیت هوای تهران را نداشته است.

گروهی این آلودگی را به نیروگاه‌ها و مازوت‌سوزی در آنها ربط می‌دهند و برخی دیگر منابع اصلی آلاینده تهران را نه در نیروگاه‌ها که در خود شهر و کم و کاستی‌های حمل و نقل و ... جست‌و‌جو می‌کنند.

در حالی که بارها اعلام شده است چندین نیروگاه در کشور به دلیل کمبود گاز، مازوت می‌سوزانند، محیط زیست و برخی از نمایندگان شورای شهر و مسئولان شهری مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های استان تهران را به کل تکذیب کرده‌اند. در روزهای اخیر پرویز سروری، رئیس شورای عالی استان‌ها مازوت‌سوزی در تهران را تکذیب کرد و گفت: «با وجود کمبود گاز در کلانشهر تهران نیروگاه‌ها از مازوت استفاده نمی‌کنند».

در حالی که بارها اعلام شده است چندین نیروگاه در کشور به دلیل کمبود گاز، مازوت می‌سوزانند، محیط زیست و برخی از نمایندگان شورای شهر و مسئولان شهری مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های استان تهران را به کل تکذیب می‌کنند

 با راست انگاشتن این ادعاها، به نظر می‌رسد آلودگی هوای تهران در حیطه مدیریت شهری پر‌رنگ‌تر شده و نقش شهرداری از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

شهرداری که دغدغه شهری ندارد

علیرضا زاکانی، کاندیدای پوششی انتخابات دوره سیزدهم ریاست جمهوری در حالی یک سال و سه ماه پیش شهردار تهران شد که به نظر می‌رسید کمترین دغدغه‌ای در امور شهری تهران ندارد. او جز اظهارات جنجالی‌اش در خصوص آسیب به سطل‌های زباله تهران در اعتراضات اخیر و دروغ دانستن عکس ناسا در خصوص توده گاز متان در آسمان جنوب تهران، به نظر در خصوص دیگر موارد شهری چندان دغدغه‌مند نیست. حتی بررسی توئیت‌های دو ماه اخیرش هم نشان می‌دهد؛ از حدود 10 توئیت آخرش، چهار بار درباره فوتبال و تیم ملی نوشته است، اما هیچ اشاره‌ای به آلودگی هوای تهران نکرده است.

او تنها در ابتدای آذر ماه،‌ در پاسخ به خبرنگاران درباره آلودگی هوای تهران گفته بود: «مسئولیت مستقیم مقابله با آلودگی هوا با شهرداری تهران نیست و ۲۲ دستگاه در این زمینه مسئولیت دارند».

با این وجود اعضای شورای شهر این نظر را ندارند. ناصر امانی،‌ عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در همین باره به خبرآنلاین گفته است: «آقای زاکانی، شهردار تهران، پیش از این گفته بود که از سوی رئیس‌جمهور مسئولیت گرفته و حکم دارد که درباره آلودگی هوای تهران مسئول مستقیم باشد، اما بعدها هیچ خبری از این مسئولیت‌پذیری نشد، به ایشان تذکر هم داده‌ایم اما حالا گفته می‌شود که وظیفه این کار فقط بر عهده شهرداری تهران نیست و یک کار ملی است».

مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران نیز گفت که: «شورای شهر ششم برای سال ۱۴۰۱ در اعتبارات خاص برای شهرداری عدد قابل‌توجهی برای توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی پیش‌بینی کرد که اگر محقق شود، می‌شود با توسعه حمل و نقل عمومی در تهران به حل مشکل آلودگی امیدوار بود».

او با گله‌ از شهرداری در خصوص کم توجهی به حمل و نقل زیرزمینی افزود: «ما امسال علاوه بر بودجه سالیانه فقط ۵ هزار میلیارد تومان اعتبار مازاد برای حمل و نقل در اختیار شهرداری قرار دادیم. شورای شهر یک فرصت استثنایی در اختیار شهرداری قرار داده و شهرداری می‌تواند از این فرصت بهتر استفاده کند».

حمل و نقل ضعیف عمومی

به اعتقاد کارشناسان برای حل مشکل آلودگی هوای شهر تهران باید شبکه حمل و نقل عمومی گسترده شود. شبکه حمل و نقل استاندارد، ارزان، سریع، ایمن و قابل دسترس که شهروندان را ترغیب کند تا در شهر بدون خودروی شخصی تردد کنند.

تداوم آلودگی هوا در بیش از 10 روز گذشته و ادامه آن تا آخر هفته موضوع نسبتا جدیدی در تهران است. چراکه پیشتر آلودگی هوا تا این حد تداوم نداشته و این موضوع زنگ خطر جدی برای سلامتی شهروندان تهرانی است

اماسوال اینجاست که مدیریت شهری دوره ششم در این حوزه چه اقداماتی کرده است؟ نگاهی به اخبار نشان می‌دهد که راهکار فوری این دوره خرید اتوبوس دست دوم و واگن اجاره‌ای بوده است؛ اما به گفته خبرنگاران این حوزه بعد از گذشت یک سال هنوز خبری از این اتوبوس‌های دست دوم اروپایی نیست. به تازگی هم جلال بهرامی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، اعلام کرده که افزایش واگن تنها راهکار مشکل کمبود قطار است و در حال پیگیری برای «واگن اجاره‌ای» هستیم؛ چرا که ساخت و خرید واگن بیش از دو سال به طول خواهد انجامید.

در همین باره بهزاد اشجعی، کارشناس آلودگی هوا و دبیر سابق کمیته فنی صدور مجوزهای خودرویی سازمان حفاظت محیط زیست، به اقتصاد نیوز گفته است:‌ «در قانون هوای پاک تکالیف مختلفی برای دستگاه‌های اجرائی در نظر گرفته شده که بسیاری از این تکالیف دارای چند مجری هستند و می‌بایست با همکاری و تعامل بین سازمان‌ها و نهادهای مختلف اجرا شوند. برای مثال، در حوزه نوسازی و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی وظایفی برای وزارت کشور، شهرداری‌ها، سازمان برنامه و بودجه، وزارت نفت و وزارت صمت قرار داده شده است و اگر هرکدام از این نهادها وظیفه خود را به خوبی و درست انجام ندهند، اجرای این حکم با مشکل مواجه خواهد شد. درباره شهرداری تهران نیز طبیعتا مهم‌ترین وظیفه در قانون هوای پاک، مانند سایر شهرداری‌ها، موضوع نوسازی و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی است. عدم پیشرفت اجرای این حکم نیز با بررسی ناوگان فعلی حمل‌ونقل عمومی کاملا آشکار است و نوسازی و توسعه این ناوگان به کندی صورت می‌گیرد».

به گفته این کارشناس آلودگی هوا، در دو سال اخیر شاید کمتر از 300 دستگاه اتوبوس در شهر تهران نوسازی شده باشد. در سایر حوزه‌های ناوگان حمل‌ونقل عمومی نیز روال به همین صورت بوده است. البته این پیشرفت کند را نمی‌توان تماما به شهرداری تهران ارتباط داد و نهادهای دیگر مانند سازمان برنامه و بودجه و وزارت نفت قصور زیادی در عمل به تکالیف خود و کمک به شهرداری تهران داشته‌اند.

اما در کنار این موضوع، تکالیف دیگری نیز بر عهده شهرداری تهران هست که می‌توان به اجرای طرح LEZ و کنترل معاینه فنی خودروها اشاره کرد. در حالی که سالهاست برنامه نصب فیلتر جاذب ذرات معلق روی اتوبوس‌ها مطرح است اما هنوز اقدام مناسبی در این خصوص انجام نشده و این در حالی است که به عقیده بسیاری از کارشناسان این راهکار در زمان کمبود بودجه و نبود توان نوسازی ناوگان عمومی، بیشترین تأثیر را بر کاهش آلودگی هوا خواهد داشت و باید جزء اولویت‌ها قرار گیرد.