باران زرین قلم

در حالی که همسایه غربی ایران در سال جاری میلادی 115 میلیارد دلار نفت فروخته، پیش‌بینی می‌شود درآمد نفتی ایران در این بازه زمانی 27 میلیارد دلار باشد. به ایران ترتیب در صورت ثابت ماندن درآمد عراق، درآمد نفتی این کشور چهار برابر درآمد پیش‌بینی شده نفت ایران در سال آینده است.

ایران حالا به کلی از تحولات نفتی جهان دورمانده است. نه تنها نقش‌آفرینی ایران در عرصه بازارهای انرژی تحت تاثیر تحریم کاهش یافته بلکه عایدی ایران نیز از محل فروش طلای سیاه به شدت آب رفته است و در غیاب ایران فرصت نصیب همسایگان نفتی ایران شده است.

 روسیه با حمله به اوکراین معادلات انرژی جهان را دستخوش تغییر کرد. قراردادهای بلندمدت انرژی که از سوی هند و چین و برخی کشورهای اروپایی با همسایگان دارندگان ذخایر انرژی از جمله قطر و عربستان و ... منعقد شد، نشان می‌دهد هنوز در عصر کنونی یافتن منبع انرژی مطمئن برای بسیاری از اقتصادهای بزرگ جهان دغدغه‌ای انکارناشدنی است. حالا در شرایطی که برآوردها نشان می‌دهد ایران برای حفظ ظرفیت کنونی تولید نفت و گاز خود به صدها میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد، کشورهای خاورمیانه از قبل افزایش قیمت نفت، در اثر اتفاقات رخ داده در جهان، به یک تریلیون دلار درآمد دست یافته‌اند.

در حالی که همسایه غربی ایران در سال جاری میلادی 115 میلیارد دلار نفت فروخته، پیش‌بینی می‌شود درآمد نفتی ایران در این بازه زمانی 27 میلیارد دلار باشد. به ایران ترتیب در صورت ثابت ماندن درآمد عراق، درآمد نفتی این کشور چهار برابر درآمد پیش‌بینی شده نفت ایران در سال آینده است

وزیر نفت درباره میزان نیاز ایران به سرمایه گفته است طی هشت سال آینده برای تکمیل پروژه‌های ‎نفتی به ۲۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است؛ در غیر این صورت، واردکننده گاز و ‎فرآورده‌های نفتی خواهیم شد. حالا در چنین شرایطی ایران نه تنها از بازار سرمایه‌گذاری‌ که حتی از بازار فروش نفت کنار مانده است.

رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز در این زمینه گفته است: از عدم فروش نفت ۱۰۰ میلیارد دلار ضرر کردیم.

 درآمد نفت ایران محرمانه است

وقتی رئیس کل پیشین بانک مرکزی در برابر این پرسش خبرنگاران قرار گرفت که میزان درآمدهای نفتی ایران چقدر است؟ تاملی کرد و پاسخ داد رقم درآمدهای نفتی ایران محرمانه است و قابل اعلام نیست. این مساله تنها از سوی وی اعلام نشده است. سایر مقامات نیز تنها با اعلام درصد، به میزان افزایش درآمدهای نفتی ایران استناد کرده‌اند. مقامات دولت سیزدهم البته به افزایش عجیب و غریب درآمدهای نفتی ایران استناد می‌کنند و می‌گویند حجم درآمدهای نفتی ایران بالا رفته و این نشانه بی‌تاثیری تحریم‌هاست، اما بررسی میزان درآمد کشورهای همسایه نشان می‌دهد ایران در این عرصه نیز توفیقی را از آن خود نکرده و فرصت استثنایی ایجاد شده در اثر نیاز جهان به انرژی امن‌تر برای ایران دستاوردی نداشته است.

 یکی از مهمترین منتفعان افزایش قیمت نفت در سال گذشته میلادی عراق بوده است. کشور همسایه ایران که در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری سنگینی در عرصه تولید نفت داشت، حالا درآمد 115 میلیارد دلاری از محل صادرات نفت به دست آورده است.

پیش‌بینی‌ها در نبود چشم‌انداز روشن از اقتصاد ایران سخت و سنگین شده است. باید دید ایران چگونه از این پیچ تاریخی عبور می‌کند و آیا قادر است در هنگامه نیاز جهان به منابع انرژی، حلقه تحریم علیه صنعت نفت خود را بشکند؟

«حیان عبدالغنی»، وزیر نفت عراق و معاون امور انرژی نخست وزیر این کشور سه شنبه گذشته اعلام کرد که بر اساس آمار اولیه، مجموع عواید حاصل از صادرات نفت خام عراق در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۱۱۵ میلیارد دلار بوده است.

عبدالغنی در بیانیه‌ای گفت: میزان صادرات نفت خام بیش از یک میلیارد و ۲۰۹ میلیون بشکه و برآیند نهایی نرخ صادرات روزانه نفت تقریبا سه میلیون و ۳۲۰ هزار بشکه در روز بوده است.

وی افزود: این میزان صادرات بر اساس مطالعات بازار نفت شرکت‌های ملیت‌های مختلف از جمله چینی، هندی، کره جنوبی، ترک، یونانی، آمریکایی، انگلیسی، فرانسوی، روسی، ایتالیایی، اسپانیایی و هلندی و همچنین شرکت‌های عربی اعلام شده است.

پیش‌بینی درآمد نفتی ایران در سال 2023

مرکز پژوهش‌های مجلس اخیرا در گزارشی با عنوان «چشم‌انداز بازار نفت جهان در سال 2023 و قیمت آن در بودجه برخی کشورها»، گفته است: مطابق پیش‌بینی مؤسسات بین‌المللی، رشد اقتصادی جهان بسیار تحت تأثیر تحولات ناشی از مناقشه روسیه و اوکراین و رویکردهای متفاوت اقتصادهای نوظهور قرار گرفته است. بنابراین میزان رشد اقتصاد جهان در سال 2022 معادل 3.2 درصد است و در سال 2023 این میزان به 2.7 درصد تقلیل می‌یابد.

در این گزارش تاکید شده است: انتظار می‌رود میزان رشد تقاضای جهانی نفت برای سال 2023 حدود 1.7 میلیون بشکه در روز افزایش یابد. البته این محاسبات ممکن است به دلیل محدودیت‌های تقاضا کمی اصلاح شود .

نکته مهم اما پیش‌بینی درآمد نفتی ایران در سال جاری میلادی است در این گزارش تصریح شده است: «با توجه به تکاپوی روسیه برای جایگزین کردن بازار شرق آسیا به جای بازار اروپا، قراردادهای چین با عربستان و گسترش روابط با سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در کنار عدم قطعیت‌های بسیار در بازار جهانی نفت، عدم پایبندی غرب به برجام و شدت یافتن تحریم‌ها، انتظار می‌رود ایران در سناریوی واقع‌بینانه (استمرار تحریم‌ها) با فروش روزانه یک میلیون بشکه در روز بتواند به درآمد نفتی حدود 27.3 میلیارد دلار در سال 2023 دست یابد.

بی‌تردید میزان درآمدهای نفتی ایران نمی‌تواند جوابگوی نیاز کشور به سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز باشد و این امر خود عاملی برای تشدید بحران کمبود انرژی در کشور است. بحرانی که در تابستان‌ها با کمبود برق و در زمستان‌ها با کمبود گاز برای صنایع رخ‌نمایی می‌کند و آلودگی شدید هوا یکی از تبعات این وضعیت در زمستان‌هاست.»

روزهای سخت‌تری در راه است؟

حتی در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز به تکاپوی روسیه برای جایگزینی بازار آسیا با بازار اروپا اشاره شده است و معنای این تلاش برای ایران، از راه رسیدن روزهای سخت‌تر برای فروش نفت است چرا که روسیه به صورت سنتی در اروپا مشتریان فروانی داشت و بخش عمده نفت خود را به اروپا می‌فروخت اما حالا با ورود به بازار چین و هند، مرکز مانور ایران، نوعی قیمت‌شکنی را نیز پدیدار کرده و از دو سو ایران را تحت فشار قرار داده است. از یک سو با کاهش قیمت نفت ایران، درآمد کمتری نصیب کشور می‌شود و از سوی دیگر تقاضای خرید نفت ایران نیز به واسطه جایگزینی نفت روسیه با ایران کاهش می‌یابد. مذاکرات برجام در هاله‌ای از ابهام است و روشن نیست موضع ایران در قبال تداوم مذاکرات چیست. بحران ارزی ایران وارد فاز تازه‌ای شده و با این حال پیش‌بینی‌ها در نبود چشم‌انداز روشن از اقتصاد ایران سخت و سنگین شده است. باید دید ایران چگونه از این پیچ تاریخی عبور می‌کند و آیا قادر است در هنگامه نیاز جهان به منابع انرژی، حلقه تحریم علیه صنعت نفت خود را بشکند؟