سکوت در رابطه با مذاکرات برجام و رفع تحریم ها در این روزها به قدری طولانی و زیاد شده است که حتی صحبت کردن در این رابطه را سخت و جامعه را در بلاتکلیفی نگه داشته است. بلاتکلیفی که عملا زندگی مردم را دشوار و تصمیم گیری برای آینده را غیرممکن کرده است. دشواری که از سوی مسئولین مربوطه دیده نمی شود و دقیقا به همین علت بدون نشر اخبار ماه ها و سال ها در این وضعیت خسته کننده به سر می برند.

با این وجود روز گذشته رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی بالاخره یک موضع گیری کرد و نوشت، «برخی تغییر رابرت مالی را پیامی به ایران در خصوص مذاکرات رفع تحریم ها می دانند، حال آن که سیاست خارجی کشورها وابسته به افراد نیست و حاصل تصمیمات اجتماعی ارکان حاکمیت است و مطابق واقعیات عرصه روابط بین الملل، معیار ارزیابی اراده کشورها، اقدامات واقعی آنهاست نه تغییر مجریان.»

با این وجود به نظر می رسد و در میانه سکوت ممتد در مذاکرات، اگرچه توافق بالقوه بین ایالات متحده و ایران می ‌تواند به‌عنوان یک راه ‌حل عملی کوتاه‌ مدت تلقی شود اما برای واشنگتن در نهایت راهی برای خرید زمان تا پس از انتخابات ریاست‌ جمهوری سال آینده خواهد بود.

شرایط گزارش‌ شده چیزی نزدیک به یک راه‌ حل جامع برای حل ‌و فصل مسائل عمیق بین دو طرف نخواهد بود. با این حال، با کاهش تنش‌ ها، یک توافق محدود، هم با سیاست بدون توافق، بدون بحران بایدن در قبال ایران و هم با موضع مقامات عالی ‌رتبه ایران مبنی بر نه جنگ، نه مذاکره همسو است. با این حال، محدودیت‌ها و عدم قطعیت پیرامون چنین معامله ‌ای مشهود است.

دراین رابطه سیاستمداران خاطرنشان می ‌کنند که توافق شایعه ‌شده نگرانی ‌های کلیدی در مورد برنامه هسته‌ای ایران، مانند زمان گریز هسته‌ای، فعالیت‌های تحقیق و توسعه در حال انجام و ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌ شده ایران را برطرف نمی ‌کند.

در این میان باید توجه داشت که هیچ تضمینی وجود ندارد که هر یک از طرفین به تعهدات خود پایبند باشند یا از اقدامات تحریک‌ آمیز که می ‌تواند توافق را در آینده به خطر بیندازد، خودداری کنند.

توافقی که درباره‌ اش اخبار منتشر می‌شود، همچنین فاقد چارچوب قانونی یا نهادی قوی برای نظارت بر انطباق و حل‌ و فصل اختلافات است.

علاوه بر این، شفافیت کمی در مورد این که آیا سایر امضاکنندگان برجام – چین، روسیه، فرانسه، بریتانیا و آلمان- از چنین توافقی حمایت می‌ کنند یا خیر، وجود ندارد.

موضع روسیه با توجه به علاقه مسکو به حمایت ایران از تهاجم این کشور به اوکراین و ترس روسیه از اینکه توافق می ‌تواند توان بیشتری به آمریکا برای کمک به نیرو‌های اوکراینی بدهد، بسیار مهم خواهد بود. استقبال دیگر کشور‌های خاورمیانه متفاوت بوده است.

در جریان مذاکرات اولیه برجام در سال ۲۰۱۵، بازیگران منطقه‌ ای، عمدتاً اسرائیل و عربستان‌سعودی، با این توافق مخالفت کردند. بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل در ماه ژوئن مخالفت طولانی ‌مدت و سرسختانه خود را با هرگونه توافق بین ایالات متحده و ایران تکرار کرد اما نزدیک شدن عربستان سعودی به ایران در پی میانجیگری چین نشان می ‌دهد که ریاض ممکن است دیگر در مقابل توافق ایستادگی نکند.

چالش بالقوه دیگری می ‌تواند از سوی کنگره ایالات‌متحده ظاهر شود. در ۲۲ ژوئن، ۳۳ سناتور «قانون بررسی کاهش تحریم‌های ایران» را معرفی کرده و از کنگره خواستند نظارت قانونی بر هر توافقی که شامل رفع تحریم‌ ها برای ایران باشد، داشته باشد.

با این حال، چشم‌ انداز یک آتش ‌بس سیاسی بین ایران و ایالات متحده به ‌طور فزاینده ‌ای محتمل است.

اما چنین معامله ‌ای تنها یک راه ‌حل موقت خواهد بود. اگر توافقی در ماه‌ های آینده حاصل شود، احتمالاً راه ‌حلی طولانی‌ مدت و پایدار برای مسائل عمیقاً مناقشه ‌برانگیز بین این کشور‌ها ارائه نخواهد کرد.

باید توجه داشت که از نظر دولت بایدن، این توافق بالقوه دارای مزایای استراتژیک قابل ‌توجهی است. اولاً، هدف از این توافق جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ ای و تمدید زمان گریز هسته‌ ای است که برای تولید و انباشت مواد هسته‌ای با درجه تسلیحات لازم است.

مذاکرات کنونی این پتانسیل را دارد که دست‌ کم، پیشرفت سریع برنامه هسته‌ ای ایران را متوقف کند. هدف دیگر از این توافق، آزادی زندانیان آمریکایی است که در ایران نگهداری می ‌شوند.

در حالی ‌که بایدن به ‌دنبال انتخاب مجدد در انتخابات سال ۲۰۲۴ است، دستیابی به این هدف و مهار برنامه هسته‌ ای ایران می‌ تواند یک پیروزی سیاسی مهم برای تقویت عملکرد سیاست خارجی دولت بایدن باشد.

ثانیاً، ایالات متحده منافعی در کاهش خطر رویارویی نظامی با ایران یا نیرو‌های نیابتی این کشور، به‌ ویژه در عراق و سوریه دارد. جایی که شبه‌ نظامیان مورد حمایت جمهوری اسلامی حملات مکرر و مرگباری را علیه نیرو‌ها و پیمانکاران آمریکایی انجام داده ‌اند.

حتی یک توافق محدود با ایران ممکن است برای مهار درگیری‌ های خشونت‌ آمیز کارساز باشد.

در حالت ایده ‌آل، ایالات متحده همچنین به مسائل گسترده ‌تری در خصوص ایران، از جمله برنامه موشک ‌های بالستیک، حمایت از گروه‌های مسلح در سراسر خاورمیانه و روابطش با روسیه در چارچوب جنگ جاری در اوکراین، رسیدگی خواهد کرد.

واشنگتن همچنین امیدوار است که با کاهش تنش‌‌ها با تهران، بتواند تمرکز خود را به دیگر اولویت‌‌های استراتژیک، به‌ ویژه مقابله با ظهور چین و تشدید رقابت قدرت ‌های بزرگ به ‌طور کلی، تغییر دهد.

همین امتیازات است که سبب شده تا در سکوت ممتد طرفین به امور تجدید رابطه بپردازند. سکوتی که این روزها به قدری زیاد شده که حتی برخی بر این باورند که مذاکرات به صورت کلی متوقف شده و بر همین اساس به صورت دقیق نمی توان در این رابطه اظهارنظر کرد.

سکوت ممتدی که حتی اگر به یک تفاهم یا توافق منجر شود باز هم معلوم نیست چه نتایج مطلوبی در عمل برای زندگی مردم داشته باشد و مساله دیگر این است که آیا اساسا قرار است خبر توافق به گوش مردم برسد یا یک تفاهم پشت پرده، حد نهایی تعامل در عرصه مذاکرات خواهدبود.

تفاهمی که هنوز هم صورت نگرفته و باید منتظر روزهای آتی و نتایج مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم بود. مذاکراتی که به قدری طولانی شده که عملا زندگی مردم را شور کرده و جزاین دست آوردی در دو سال اخیر نداشته است. مذاکراتی که با ارائه مشاوره های اشتباه به تیم مذاکره کننده ایرانی به این نقطه رسیده است.

منبع:آرمان ملی