از مصوبه الزام وزارت آموزش و پرورش برای ساخت حداقل ۲۰۰ مدرسه «حیات طیبه» گرفته تا بخشنامه این وزارت‌خانه برای الزام ارائه مدرک روخوانی قرآن از سوی پذیرفته‌شدگان آزمون استخدامی دبیری. در روزهای اخیر همچنین بخشنامه‌ای ابلاغ شده که براساس آن در تمام دوره‌ها و پایه‌های تحصیلی، مدیران مدارس موظفند تا نماز را در متن برنامه رسمی روزانه مدارس به مدت ۳۰ دقیقه

وارد کنند.

البته اینها تنها بخش کوچکی از اخباری است که در بحبوحه بحران اخیر آموزش و پرورش در کشور شنیده می‌شود. سالهاست که به هر مناسبتی انواع سند، ابلاغیه، دستور العمل و بخشنامه برای مدارس صادر و کتاب‌های درسی دستخوش تغییر و معلمان و مدیران تعدیل و جابه‌جا می‌شوند. با همه این‌ها نه تنها مشکلی حل نمی‌شود و مسئولان امر به آموزش و پرورش دلخواه و مدنظرشان دست نمی‌یابند که روز به روز افت تحصیلی دانش‌آموزان بیشتر، توان مدارس کمتر و میزان ترک تحصیل بیشتر هم می‌شود.

نظام آموزشی

همیشه در سیبل انتقاد

سالهاست که پس از بروز هر بحران سیاسی و اجتماعی در کشور، مسئولان امر، نظام آموزشی کشور را مورد انتقاد قرار می‌دهند. آنها مقصر تفاوت فاحش فرهنگ و رفتارهای نوجوانان و جوانان کشور با فرهنگی رسمی که در تریبون‌ها عرضه می‌شود را نتیجه عملکرد نامطلوب نظام آموزشی می‌دانند و برای مقابله با این مهم، راهی ندارد جز تزریق یگانه سبک زندگی مورد پسند خود؛ افزایش هر چه بیشتر آموزه‌های مذهبی و ایدئولوژیک. با این حال آنچه در عمل رخ داده، نظام آموزشی کشور را آسیب‌پذیرتر کرده است.

هرچند برخی این شیوه رویکرد در آموزش و پرورش را از بیخ و بن اشتباه دانسته و معتقدند؛ چنین نگاهی دستوری به حوزه آموزش و فرهنگ نتیجه‌ای جز تشتت فرهنگی به همراه ندارد، برخی کارشناسان نیز، تعدد در تصمیم‌گیری، تغییر مسیرهای دائمی در این حوزه، افراط در بهره‌گیری از آموزه‌های دینی و ایدئولوژیک در مدارس و ... را از عوامل شکست در این حوزه می‌دانند.

سند ناکارآمد تحول بنیادین

نمایندگان مجلس شورای اسلامی دیروز در جریان رسیدگی به فصل ۱۹ لایحه برنامه هفتم توسعه کشور، وزارت آموزش و پرورش را به احداث حداقل ۲۰۰ مدرسه حیات طیبه مکلف کردند.

در بند الحاقی ۷ ماده 92 این لایحه، وزارت آموزش و پرورش مکلف شده است با منابع ناشی از مولدسازی املاک، زمین‌ها و مدارس کوچک مقیاس و یا تخریبی و همچنین بودجه تملک دارایی سالانه خود یا سایر منابع از جمله مشارکت‌های اجتماعی و خیرین نسبت به احداث حداقل دویست مجتمع آموزشی پرورشی بزرگ مقیاس (حیات طیبه) با اولویت زمین‌های خود یا دستگاه‌های وابسته اقدام کند.

در مصوبه دیروز مجلس به این نکته اشاره شده است که آموزش و پرورش می‌باید از منابع ناشی از مولدسازی املاک، زمین‌ها و مدارس کوچک مقیاس یا تخریبی و همچنین بودجه تملک دارایی سالانه خود یا سایر منابع از جمله مشارکت‌های اجتماعی و خیرین نسبت به احداث حداقل 200 مجتمع آموزشی پرورشی حیات طیبه اقدام کند

اما این مدارس چیست و قرار است چه کارکردی در میان بیش از 100 هزار مدرسه فعال دیگر در کشور داشته باشد؟

واژه حیات طیبه بارها در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران آمده است. این سند در سال 1390 تصویب و از آن زمان به عنوان مهم‌ترین راهنمای برنامه‌ها و قوانین و مقررات آموزش و پرورش بدان استناد شد. گفته شده هدف سند فوق این است که دانش‌آموزان را به «حیات طیبه» برساند.

در مقدمه این سند نیز به کلمه حیات طیبه اشاره شده و در همین سند در خصوص حیات طیبه توضیح داده شده است: «یکی از مشخصات اصلی حیات طیبه، تکیه بر ارزش غایی زندگی قرب‌الی‌الله و نظام معیار متناسب با آن یعنی مبانی و ارزش‌های مقبولِ دینِ اسلام است زیرا با توجه به لزوم پذیرش ربوبیت خداوند متعال، به عنوان یگانۀ رب حقیقی جهان و انسان، این نظام معیار، جهت اساسی نحوه تحقق حیات طیبه را در همه مراتب و ابعاد آن مشخص می‌نماید؛ بنابراین انتخاب و التزام آگاهانه و آزادانه نظام معیار ربوبی و انطباق همه ابعاد زندگی با این نظام (تقوا)، وجه تمایز اساسی حیات طیبه از زندگی غیردینی (= سکولار) رایج محسوب می‌شود که نقطه اوج و حقیقت آن در جامعه جهانی مهدوی محقق می‌گردد».

در حالی مدافعان سند هیچ گونه تخطی از سند را برنمی‌تابند که صاحبنظران معتقدند این سند مملو از جمله‌هایی از این دست است که بسیاری از کارشناسان آموزشی آن را غیر قابل فهم و غیرکاربردی و مبهم توصیف می‌کنند.

سال‌هاست که پس از بروز هر بحران سیاسی و اجتماعی در کشور، مسئولان امر، نظام آموزشی کشور را مورد انتقاد قرار می‌دهند و برای مقابله با این مهم، راهی جز تزریق یگانه سبک زندگی مورد پسند خود؛ یعنی افزایش هر چه بیشتر آموزه‌های مذهبی و ایدئولوژیک نمی‌دانند

سیدهادی عظیمی، کارشناس آموزشی در این باره معتقد است: «در دولت فعلی هم بر اساس ادبیات رایج این دولت، قرارگاهی برای اجرای سند تحول تشکیل شده است، اما همچنان سند نمی‌تواند از قفس فضاهای اداری و بوروکراتیک خود خارج شود و به مدرسه برسد». به اعتقاد او؛«مدرسه به عنوان قلب آموزش و پرورش مشکلاتی دارد و جامعه آبستن تحولات و تغییرات اساسی شده است. ولی سند تحول به جای پاسخ‌گویی به آن‌ها و ارائه راهکار در مورد مشکلات و تحولات جاری، راه خود را می‌رود».

شاید همین گفته‌ها پاسخی است که نشان می‌دهد چرا بعد از 12سال با وجود تعیین هدف، مدارس نه تنها نتوانسته‌اند گامی در جهت این اهداف بردارد که به نظر می‌رسد از آن دور هم شده‌اند.

احداث حداقل ۲۰۰ مدرسه حیات طیبه

این عدم توفیق سبب شده است تا از چند سال گذشته، برخی از فعالان حوزوی طرح‌هایی را در خصوص راه‌اندازی یک سری مدارس که از ابتدای امر با هدف تربیت مورد قبول برنامه‌ریزی می‌شود را در دستور کار قرار دهند.

در مصوبه دیروز مجلس به این نکته اشاره شده است که آموزش و پرورش می‌باید از منابع ناشی از مولدسازی املاک، زمین‌ها و مدارس کوچک مقیاس یا تخریبی و همچنین بودجه تملک دارایی سالانه خود یا سایر منابع از جمله مشارکت‌های اجتماعی و خیرین نسبت به احداث حداقل 200 مجتمع آموزشی پرورشی اقدام کند.

در این میان برخی این موضوع را طرح می‌کنند که در حالی آموزش و پرورش با مشکلات جدی مواجه است اختصاص بخشی از بودجه اندک و منابع محدود این مجموعه برای تحقق حداقلی آمال و آرزوهای خود چه معنایی دارد؟

روخوانی اجباری قرآن برای همه معلمان

نتایج نهایی آزمون استخدامی وزارت آموزش و پرورش ویژه رشته شغلی دبیری و هنرآموزی، حدود یک ماه بعد از شروع مدارس، در بعد از ظهر چهارشنبه ۲۶ مهرماه اعلام شد. بر این اساس پذیرفته‌شدگان نهایی برای تشکیل پرونده استخدامی، انجام معاینات پزشکی تکمیلی و مدارک لازم و نیز ساماندهی در مدارس باید دو روز بعد از اعلام نتایج یعنی شنبه ۲۹ مهرماه به اداره کل آموزش و پرورش استان‌ سهمیه خدمتی مراجعه می‌کردند.

هرچند که پذیرفت‌شدگان طبق مقرراتی استخدامی باید به مدت یک سال دوره مهارت‌آموزی را بگذرانند، اما امسال آنها بدون کسب مهارت‌های لازم به کلاس‌های درس می‌روند و گفته شده که این مهارت‌ها را باید در حین کار آموزش ببینند. البته به این مهارت‌ها یک مورد هم اضافه و اجبار شده است و آن هم روخوانی قرآن است.

مطابق با بند ۱۱ بخش هشتم با عنوان «تذکرات مهم» دفترچه آزمون استخدامی وزارت آموزش و پرورش ویژه رشته شغلی دبیری و هنرآموزی، پذیرفته شدگان نهایی این آزمون ملزم‌اند در زمان ثبت نام در مراکز مجری دوره یک ساله مهارت آموزی مدرک روخوانی و روان خوانی قرآن کریم ارائه دهند، در غیر این صورت باید تعهد دهند که تا قبل از اتمام دوره یک ساله مهارت آموزی، این مدارک را ارئه کنند.

زنگ اجباری نمازخوانی

روز آخر مهر وزیر آموزش و پرورش با صدور بخشنامه‌ای اعلام کرد، زنگ نماز در همه مدارس و در تمامی مقاطع تحصیلی الزامی است. در بخشنامه‌ ابلاغ شده، رضامراد صحرایی آمده است که زنگ نماز با هدف «تقویت و توسعه فرهنگ اقامه نماز» در متن برنامه رسمی روزانه مدارس در همه دوره‌ها و پایه‌های تحصیلی قرار گرفته و در نظر گرفتن زمان ۳۰ دقیقه‌ای برای این امر از سوی مدارس الزامی است.

همه این اقدامات جدید در حالی قرار است عملی شوند که هم اکنون هم حدود یک چهارم زمان آموزشی به آموزش متون دینی اختصاص داده شده است. موضوعی که نه تنها در سال‌های پیش نتوانسته موفق ظاهر شود که ادامه و تشدید آن شرایط را دقیقا در جهت خلاف خواسته سیاستگذاران پیش برده است. با این حال هزینه این آزمونِ آزموده، برای نظام آموزشی کشور‌ بسیار سنگین خواهد بود.