به جز برجام راهي نيست

در شرايطي كه مسوولان سياست خارجي دولت سيزدهم اين روزها و پس از پايان تحريم‌هاي تسليحاتي ايران در حال گرفتن عكس يادگاري با اين دستاورد مهم و راهبردي هستند، محمدجواد ظريف به عنوان يكي از معماران اصلي برجام تلاش مي‌كند ضمن تحليل ابعاد و زواياي گوناگون اين فضاي تازه، ضرورت‌هاي اين دوران تازه را تشريح كند. ظريف در عين حال با يادآوري اين نكته كه هم براي ايران و هم براي كشورهاي اروپايي و غربي جايگزيني براي برجام وجود ندارد، طعنه‌اي به افراد و جرياناتي مي‌زند كه به دليل مخالفت بدون منطقي با برجام بخش قابل توجهي از ظرفيت‌هاي كشور را در مسير اتلاف قرار دادند. خسارت‌هايي كه حسن روحاني يك هفته قبل آن را تنها در بخش فروش نفت حول و حوش 200ميليارد دلار ارزيابي كرده بود. روحاني 25مهرماه در پاسخ به پرسش يكي از استاندارانش در خصوص چرايي عدم احياي برجام گفت: «اگر برجام در اوايل سال ۱۴۰۰ اجرايي مي‌شد حداقل در طول ۳ سال حدود ۲۰۰ ميليارد دلار درآمد نفتي نصيب كشور مي‌شد و به جاي ۶ ميليارد دلار كره جنوبي، هم ۷ ميليارد دلار به صورت منبع كاملا آزاد در اختيار ايران قرار مي‌گرفت.» اما مانند بسياري از موارد ديگر، اين‌بار هم طيف‌هاي راديكال و تندروي جناح راست دستاوردهاي ذيل برجام را به عنوان دستاورد خود قلمداد كرده و در صدا وسيما به آن افتخار مي‌كنند. بدون اينكه به كسي توضيح دهند چرا تمام توان رسانه‌اي و ارتباطي خود را صرف مخالفت با سندي مي‌كردند كه در واقع راهبرد نظام براي پايان دادن به چالش تحريم‌ها بود؟ افراد و جرياناتي كه قبل از نشستن بر صندلي اجرايي و تقنيني صحبت از آتش زدن برجام و پايان دادن به آن مي‌كردند و پس از پيروزي در انتخابات و مدتي وقت‌كشي به دنبال تحقق همان سندي تلاش كردند كه روز و روزگاري امضاي آن را خيانت ارزيابي كنند. اما ظريف و روحاني و بسياري از اصلاح‌طلبان بدون توجه به اينكه دستاوردهاي ذيل برجام به نام كدامين دولت و چه جرياني نوشته مي‌شود، هنوز به دنبال مشاوره و راهنمايي افرادي هستند كه پس از فراز و فرودهاي فراوان سرانجام متوجه شده‌اند به جز برجام راهي براي توافق و عبور از مشكلات وجود ندارد.

به اين دليل است كه ظريف در پاسخ به اين پرسش كه احياي برجام را تا چه اندازه در شرايط فعلي امكان‌پذير مي‌دانيد، مي‌گويد: معتقد نيستم، بازگشت به برجام امكان‌پذير نيست، گرچه بسيار دشوار شده است. به نظرم انتخاب بهتري نسبت به برجام وجود ندارد. مساله مهم اين است كه غرب هم انتخاب بهتري نسبت به برجام ندارد و اروپايي‌ها و امريكا هم اين را درك مي‌كنند. امروز همه درك مي‌كنند كه اقدام ترامپ در خارج شدن از برجام، پرخسارت‌ترين كار بود كه منافع دنيا، اروپا، امريكا و ساير كشورها را به خطر انداخت. دوستان نگويند اگر منافع امريكا به خطر افتاده، پس به نفع ما بوده است؛ نگاه با حاصل جمع صفر مدتي است كه منقضي شده است. مذاكره‌كننده ارشد كشورمان در مذاكرات وين ۲۰۱۵ كه به توافق هسته‌اي انجاميد، معتقد است قطعنامه ۲۲۳۱ در بخش لغو تحريم‌هاي تسليحاتي و موشكي خطر بزرگي از سر ايران برداشته است.
او در گفت‌وگو با ايسنا درباره پذيرش محدوديت‌هاي موشكي و تسليحاتي و هسته‌اي در برجام مي‌گويد: اينها بده بستان بود، با اين حال براي اينكه پنج يا هشت سال بعد از روز اجرا در لغو تحريم‌ها تاخير كنيم، مجوز داشتيم.

ظريف معتقد است: از سال پنجم اجراي برجام هيچ محدوديتي در رابطه با فروش پهپادها براي ايران وجود نداشته است و اروپايي‌ها و امريكا تفسيري «خودسرانه» از بند ب ضميمه برجام دارند.

او مي‌گويد براي اينكه تحريم‌ها در قطعنامه ۲۲۳۱ به‌طور خودكار لغو و معطل اقدامي از سوي شوراي امنيت نشود، مذاكرات جدي و سختي انجام شد و در سال دهم اجرا، قطعنامه ۲۲۳۱، برجام و موضوع هسته‌اي ايران كه در دستور كار شوراي امنيت است نيز به‌طور خودكار از دستور كار خارج مي‌شوند، از اين رو دو سال آينده برهه حساسي براي كشور است.

پذيرفتيم محدوديت‌ها در ضميمه قطعنامه بيايد نه در متن آن.

محمدجواد ظريف درباره جزييات مذاكرات در وين در رابطه با رفع محدوديت‌هاي تسليحاتي، موشكي و هسته‌اي گفت: غربي‌ها ابتدا تلاش داشتند فقط تحريم‌هاي هسته‌اي در قطعنامه‌هاي شوراي امنيت رفع شود، اما اولين حركت و دعواي ما با آنها بر سر اين بود كه گفتيم بايد «همه» تحريم‌هاي شوراي امنيت كه به خاطر فعاليت‌هاي هسته‌اي يا به بهانه اين فعاليت‌ها وضع شده برداشته شود. دعواي دوم‌مان بر سر اين بود كه همه تحريم‌ها بايد از همان ابتداي كار برداشته شود كه اين موضوع اختلاف ما تا روزهاي آخر بود، به خصوص به خاطر تحولات تندي كه در منطقه داشتيم و غربي‌ها به خاطر آن تحت فشار بودند. در نهايت رسيديم به اينكه محدوديت‌هايي كه پذيرفتيم در ضميمه قطعنامه بيايد، نه در متن قطعنامه. البته اگر به دقت نگاه كنيد، نه در متن و نه در ضميمه قطعنامه ۲۲۳۱ درباره محدوديت‌هاي تسليحاتي و موشكي از كلمه «ممنوعيت» استفاده نشده است. در حالي كه در قطعنامه ۱۷۳۷، ۱۷۴۹ و ۱۹۲۹ از كلمه «ممنوعيت» استفاده شده است؛ بر اساس قطعنامه ۱۹۲۹ هيچ كشوري اجازه ندارد سلاح يا فناوري تسليحاتي و موشكي به ايران صادر يا از آن خريداري كند. همين‌طور مي‌گويد، كشورها موظفند همه اقدامات را انجام دهند تا از صدور فناوري موشكي به ايران جلوگيري كنند.

وي گفت: در قطعنامه ۱۹۲۹ گفته شده بود، فناوري موشكي كه مي‌تواند سلاح هسته‌اي پرتاب كند كه ما در قطعنامه ۲۲۳۱ اين را هم تغيير داديم. در ضميمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ نوشته است كه فناوري موشكي كه براي توانايي پرتاب سلاح هسته‌اي طراحي شده است و چون ما سلاح هسته‌اي نداريم، لذا موشكي را براي اين توانمندي نيز طراحي نمي‌كنيم. به علاوه در ضميمه ب گفته است كه كشورها مي‌توانند با ايران معامله كنند به شرطي كه شوراي امنيت اجازه دهد، يعني ما اجازه نداديم كلمه «ممنوعيت» يا اينكه كشورها «نبايد» يا «اجازه» ندارند با ايران فعاليت كنند به قطعنامه اضافه شود حتي در ضميمه قطعنامه ۲۲۳۱. به عبارتي در قطعنامه ۲۲۳۱ ضميمه آن «تحريم» نداشتيم بلكه برخي «محدوديت»ها داشتيم كه تحول مهمي نسبت به قطعنامه‌هاي قبلي بود.

محدوديت‌هاي تسليحاتي به صورت خودكار منتفي مي‌شوند

ظريف ادامه داد: ما محدوديت‌هاي قطعنامه ۲۲۳۱ را تنها به اين شرط پذيرفتيم كه به صورت خودكار و بدون نياز به اقدام بعدي در تاريخ‌هاي مشخص‌شده منتفي شوند و در نهايت هم قطعنامه ۲۲۳۱، برجام و موضوع هسته‌اي ايران كه در دستور كار شوراي امنيت است، در سال دهم اجرا باز هم به‌طور خودكار، پايان يابد. اينجا دعواي بسيار جدي داشيم. به هر حال براي اعضاي دايم شوراي امنيت محوريت اين شورا اهميت دارد و اجازه نمي‌دهند بدون دخالت شوراي امنيت چنين اتفاقي بيفتد، به ويژه براي روسيه و فرانسه بسيار مهم است. اما در پي مذاكراتي كه داشتيم، بنا شد هيچ اقدامي در سال پنجم، هشتم و دهم توسط شوراي امنيت براي رفع محدوديت‌ها انجام نگيرد و اين اتفاقات به‌طور خودكار انجام شود. امروز هم همانطور كه شاهد هستيد در ۲۶ مهرماه تمامي محدوديت‌هاي تعيين‌شده تسليحاتي، موشكي و هسته‌اي در سال هشتم اجرا بدون نياز به اقدامي برداشته شد، به همان شكل كه در سال پنجم اتفاق افتاد.

وي ادامه داد: اسامي برخي از افراد كه در قطعنامه‌هاي قبلي بود شامل افرادي كه به بهانه‌هاي موشكي و منطقه‌اي مورد تحريم قرار گرفته بودند، آن اسامي هم در سال هشتم به‌طور خودكار لغو مي‌شود.
ظريف خاطرنشان كرد: اينكه كشورهاي غربي برخلاف تعهدشان تحريم‌هاي تسليحاتي و موشكي خودشان را برنداشتند و آن را اعلام هم كردند، ارتباطي به محدوديت‌هايي كه در قطعنامه ۲۲۳۱ بود و برداشته شد، ندارد و نيازي هم لزوما نداريم درباره رفع اين محدوديت‌ها براي راستي‌آزمايي اين مساله كسي در شوراي امنيت سازمان ملل متحد اعلاميه و بيانيه دهد، هر چند اگر صادر شود، بهتر است.

وي در پاسخ به اين پرسش كه رفع محدوديت‌ها شامل چه نوع تسليحات و فعاليت‌هاي موشكي و هسته‌اي است؟ با تاكيد بر اينكه شامل «همه» فعاليت‌هاي هسته‌اي، موشكي و تسليحاتي است گفت: در فعاليت‌هاي هسته‌اي طبق برجام تا سال هشتم، دهم و سيزدهم محدوديت‌هايي وجود داشت، اما ما در پاسخ به عدم اجراي تعهدات توسط امريكا و نقض برجام از سوي اعضاي ديگر برجام، اين تعهدات را بر اساس ماده ۳۶ برجام كاهش داديم و جزييات اين اقدامات در نامه‌هاي مشخصي به دبيركل سازمان ملل متحد و شوراي امنيت اعلام شده است. معتقدم اقدامات ما كاملا بر مبناي برجام و مبتني بر ماده ۳۶ برجام بود. بر اساس اين ماده اگر ايران ببيند ساير اعضا تعهدات‌شان را انجام نمي‌دهند، مي‌تواند تعهداتش را كامل يا به‌طور بخشي متوقف كند.
او در پاسخ به اين پرسش كه در آن مقطع نگاه كشورهاي ديگر طرف مذاكره به رفع تحريم‌هاي تسليحاتي و موشكي ايران چه بود، گفت: روسيه و چين مخالف برداشتن تحريم‌ها نبودند. بدشان نمي‌آمد تحريم‌هاي تسليحاتي و موشكي ما فورا لغو شود و اين را به‌طور علني هم گفتند، اما ما خودمان بر سر رفع آنها دعوا كرديم. البته من از روسيه و چين ممنون هستم كه موافق تحريم تسليحاتي نبودند اما اينكه چه كسي دعوا كرد تا آنچه در قطعنامه شاهد هستيم محقق شود، تيم مذاكره‌كننده ايران بود. ما «تحريم» را به «محدوديت» تبديل كرديم و دامنه‌اش را نيز تقليل داديم.

ظريف در پاسخ به اين پرسش كه از اين پس چه اندازه در مجامع بين‌المللي و معادلات دوجانبه و چندجانبه دست ايران براي تعامل نظامي و دفاعي باز است؟ اظهار كرد: محدوديتي از طرف شوراي امنيت ديگر وجود ندارد. يك روزي امريكا حمايت سازمان ملل متحد را در قلدري عليه ايران داشت، اما امروز بدون اين حمايت به قلدري‌اش ادامه مي‌دهد. اثر بيروني اين رفع محدوديت مشخص نيست. روزي كه اجازه دادند اين اتفاق بيفتد و قطعنامه‌ها درباره ايران تصويب شود، يك رژيم بين‌المللي عليه ايران شكل گرفت، امروز آن رژيم از بين رفته است و تنها قلدري امريكا باقي مانده است.