آمریکا مذاکرات احیای برجام با ایران را لغو کرد

پایگاه امواج مدیا ادعا کرده که از زمان حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل، ایالات متحده حداقل یک پیام به ایران ارسال کرده است. منابع دیپلماتیک عربی و ایرانی و آگاهان سیاسی این رسانه تأیید کردند که محتوای پیام حول دو نکته کلیدی می‌چرخد: «این که آمریکا هیچ تمایلی برای گسترش جنگ غزه نداشته و اینکه ایران باید ضمن تشویق حزب‌الله لبنان به پیروی از خود، خویشتن‌داری نشان دهد». منابع آگاه به امواج مدیا گفتند که این پیام آمریکا در جریان سفر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به دوحه در ۱۳ اکتبر به ایران منتقل شد.

وزیر امور خارجه ایران دو روز پیش در گفت‌وگوی خود با خبرنگاران نیز در پاسخ به سوالی در ارتباط با تاثیر جنگ اخیر در اراضی اشغالی بر مذاکرات احیای برجام گفت: ابتکار سلطان عمان در مورد بازگشت همه طرف‌ها به برجام همچنان روی میز است. قطعا تحولات منطقه در شتاب دادن و یا کند کردن مسیر گفت‌وگوهای غیرمستقیم در ارتباط با این موضوع اثرگذار است.

چند روز پیش علی واعظ، مشاور ارشد رئیس گروه بین‌المللی بحران در گفت‌وگو با شرق اظهار داشت:رار بود پس از توافق صورت گرفته در مورد مبادله زندانی‌ها با پولهای بلوکه شده ایران در کره جنوبی و تفاهم تنش زدایی، این مذاکرات در ماه اکتبر نیز ادامه پیدا کند اما با وضعیت فعلی جنگ غزه دَر این مذاکرات نیز بسته شده است. البته در صورتیکه سرنوشت این جنگ به دیگر کشورهای منطقه سرایت نکند و نقش ایران در آن از وضعیت فعلی برجسته تر نشود می‌توان متصور شد که مذاکرات موردنظر در ماه های اتی و اواخر سال جاری میلادی مجددا از سر گرفته شود. اما همانطور که اشاره کردم در کوتاه مدت این امر امکانپذیر نیست و در حال حاضر سدی برای انجام آن ایجاد شده است.

اکو ایران هم نوشت مبادله زندانیان بین ایران و آمریکا در ۱۸ سپتامبر شامل آزادی ۵ متهم جرائم امنیتی و تحریمی در ازای انتقال ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران در کره جنوبی به دو بانک قطری بود. این توافق با تفاهم نانوشته «تنش‌زدایی» از طریق سهل‌گیری در اجرای تحریم‌های ایالات متحده در ازای کاهش سرعت انباشت اورانیوم غنی‌شده توسط ایران و اعمال فشار بر متحدان منطقه‌ای تهران برای هدف قرار ندادن نیروهای آمریکایی همراه بود. اکنون به نظر می‌رسد که این تفاهم یا آنچه از آن باقی مانده، در خطر است.

یک منبع دیپلماتیک ارشد منطقه‌ای گفت: «پیام اصلی آمریکا این بود که ایالات متحده نمی‌خواهد جنگ به خارج از غزه گسترش یافته و نمی‌خواهد حزب‌الله یا ایران در آن مداخله کنند». به گفته یکی از منابع سیاسی ایرانی، این پیام حاوی یک عنصر تهدیدکننده نیز بود: «اگر حزب‌الله حمله‌ای تمام‌عیار به اسرائیل انجام دهد، آمریکا نیز درگیر خواهد شد». با این حال، منبع ارشد دیپلماتیک منطقه‌ای تأکید کرد که پیام بلینکن حاوی هیچ تهدیدی صریحی نبود. این می‌تواند به معنای دو چیز باشد: «اینکه عنصر تهدیدکننده در این پیام وجود نداشته یا احتمالاً در پیام‌های دیگر ایالات متحده بیان شده است».

با وجود افزایش تلفات، حزب‌الله تاکنون از گسترش درگیری‌های مرزی با اسرائیل خودداری کرده است. با این حال، نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه مورد حمله قرار گرفته‌اند. به دلیل «افزایش تهدیدات امنیتی علیه کارکنان و منافع دولت ایالات متحده»، پرسنل غیرضروری از سفارت آمریکا در بغداد و کنسولگری آن در اربیل تخلیه شده‌اند. با این حال، برخی از ناظران آگاه حدس زده‌اند که ممکن است واشنگتن برای تشدید قابل توجه خشونت در هفته‌های آینده آماده شود. به طور مشخص، دستور تخلیه دقیقاً یک هفته پس از ارسال پیام بلینکن به ایران از طریق قطر صادر شد.

قابل توجه است که پنتاگون در ۲۰ اکتبر اعلام کرد که یک ناوشکن نیروی دریایی در دریای سرخ پهپادها و موشک‌هایی که از یمن شلیک شده بودند را بر فراز دریای سرخ سرنگون کرده است. مقامات آمریکایی جنبش انصارالله تحت حمایت ایران، معروف به حوثی‌ها را مسئول این حملات دانستند که گزارش شده که جنوب اسرائیل را هدف قرار داده بودند.

این حوادث نشان می‌دهد که خطر گسترش درگیری‌ها که احتمالاً با حمله اسرائیل به غزه جرقه می‌خورد، واقعی است. هم ایران و هم برخی از گروه‌های مسلح عراق به صراحت درباره «گشایش جبهه‌های جدید» هشدار داده‌اند. رخداد چنین سناریویی می‌تواند وحشتناک باشد. اگر تشدید تنش به طور کامل بر «کاهش تنش» غلبه کند، ممکن است مجدداً بحران هسته‌ای ایران در دستور کار سیاسی منطقه و فراتر از آن قرار گیرد.

حداقل دو پیام

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در ۲۳ اکتبر به دریافت پیام‌هایی از سوی ایالات متحده اشاره کرد و گفت که «تاکنون حداقل در دو نوبت» این اتفاق افتاده است. امیرعبداللهیان ضمن پرهیز از هرگونه اشاره به تهدیدات آمریکا، تصریح کرد: «حتی در برخی از پیام‌ها تأکید شده که جمهوری اسلامی ایران به سایر کشورها، گروه‌ها و فعالان نیز توصیه به خویشتنداری کند».

وزیر امور خارجه ایران همچنین از دولت جو بایدن به دلیل اصرار بر اینکه به دنبال گسترش درگیری‌ها نیست، انتقاد کرد و گفت: «در حالی که آمریکا ادعا می‌کند که به دنبال گسترش دامنه جنگ نیست، در دو هفته گذشته نشان داده و ثابت که با ارسال ده‌ها، صدها و هزاران محموله سلاح و حمایت همه‌جانبه از رژیم صهیونیستی بر شدت جنگ در نوار غزه و کرانه باختری افزوده است».

امیرعبداللهیان خطاب به کاخ سفید ادامه داد: «می‌خواهم از این تریبون آقای بایدن را خطاب کنم و بگویم که آقای بایدن، دورویی را متوقف کنید. مگر آیا شعار انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ شما حقوق بشر و احترام به حقوق بشر در جهان نبود؟ آیا شهادت بیش از ۵ هزار غیرنظامی، زخمی‌شدن بیش از ۲۰ نفر و صدها هزار نفر آواره، نتیجه حقوق بشری است که آقای بایدن از آن دم می‌زند»؟

بن‌بست هسته‌ای، گسترش جنگ غزه یا هر دو؟

در حالی که امواج‌مدیا ادعا کرده بود مجوز گفت‌وگوهای مستقیم با واشنگتن صادر شده [ادعایی که تهران آن را تکذیب کرد]، رویدادهای این ماه منطقه چنین تعاملی را دشوارتر کرده است. دولت بایدن در مواجهه با سیل فشار داخلی بر سر روابط ایران با حماس، ظاهراً و حداقل در حال حاضر، در دیپلماسی با تهران یک گام به عقب برداشته است. به این ترتیب، برخی تشدید حملات به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه را کمتر به جنگ غزه مربوط دانسته و بیشتر آن را در چهارچوب پویایی کنونی ایران و آمریکا می‌بینند.

یک منبع آگاه در گفت‌وگو با امواج‌مدیا مدعی شده که ایالات متحده مذاکرات هسته‌ای با ایران را که قرار بود در ماه جاری در عمان برگزار شود، متوقف کرده است. این منبع همچنین بر «عقب‌نشینی» ادعایی واشنگتن در مورد دارایی‌های ایران در بانک‌های قطری تأکید کرد. بر اساس قرارداد تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا که ماه گذشته اجرا شد، واشنگتن به تهران وعده داده بود که به پول‌هایی که قبلاً در کره جنوبی مسدود شده بود، صرفاً برای هزینه‌های غیرتحریمی دسترسی کامل داشته باشد.

پس از حمله ۷ اکتبر به اسرائیل و با توجه به حمایت تهران از گروه‌های فلسطینی، قانونگذاران آمریکایی خواستار مسدودشدن مجدد دارایی‌های ایران شده‌اند. در مقابل آن، جمهوری اسلامی در هفته‌های گذشته از حماس تمجید کرده و در عین حال در بالاترین سطح سیاسی تأکید کرده است که ایران هیچ ارتباطی با حمله‌های برق‌آسای این جنبش فلسطینی ندارد.

اما یکی از مقامات ارشد سیاسی در تهران به شدت این موضوع که توقف مسیر هسته‌ای ایران و آمریکا جرقه حملات به مواضع آمریکا زده را رد می‌کند. این منبع گفت: «حملات عراق و یمن و همه چیز به غزه مربوط می‌شود. این ربطی به تأخیر در مذاکرات عمان ندارد». این کارشناس سیاسی گفت: «در مورد ۶ میلیارد دلار نیز پیام بسیار روشنی به آمریکا ارسال شده که این موضوع در ایران تأثیر زیادی خواهد داشت. این مسئله در مورد مسائل مالی نیست بلکه تاکنون، بحث در میان حامیان تعامل با آمریکا در ایران این بوده که ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد و اگر یک دموکرات نیز از تعهدات خود عقب‌نشینی کند و آن‌ها را اجرا نکند، همه چیز تا آینده‌ای قابل‌پیش‌بینی مبهم باقی خواهد ماند».

این منبع ارشد ایرانی نتیجه‌گیری کرد: «بنابراین، اگرچه آنچه در کنگره آمریکا می‌گویند موضوع دیگری است، اما دولت آمریکا حتی نباید تلاش کند با این پول بازی کند. زیرا همه چیز را برای آینده خراب خواهد کرد».