طهمورث حسینی

معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور روز گذشته یکی دیگر از وعده‌های ابراهیم رئیسی را نشدنی خواند و گفت که ساخت هواپیمای مسافربری داخلی امکانپذیر نیست.

روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، در نشست خبری سالانه خود درباره آخرین وضعیت ساخت هواپیمای مسافربری ٧٢ نفره که به عنوان یک پروژه دانشگاهی در دانشگاه امیرکبیر پیگیری می‌شود، گفت: از این پروژه بازدید کردیم، پروژه خوبی است، اما از نظر فنی اصلاً زیرساخت ندارد. این پروژه در ٧-٨ جلسه بررسی و مشخص شد که به دلایل متعدد، پروژه‌ای نیست که جوابگوی صنعت هواپیمایی باشد. وی ادامه داد: تصمیم بر این شد شرکت‌های دانش بنیان توانمند در این حوزه به سراغ ساخت و طراحی بخش‌های مختلفی از جمله سیم‌های کنترل، ناوبری هدایت، ابزار‌های موتور بروند و همچنین با کشور‌هایی که روابط خوبی داریم، در صنعت هوایی کنسرسیوم تشکیل دهیم. در نهایت جمع‌بندی شد که به‌عنوان عضوی از یک کنسرسیوم در ساخت یک هواپیمای جدید روسیه مشارکت داشته باشیم.

موضوع هواپیمای مسافربری ساخت داخل یک پروژه قدیمی شکست خورده بوده که ابراهیم رئیسی خرداد دو سال پیش در بازدید از صنایع هواپیماسازی وعده تولید و عرضه آن را داد و به گفته نماینده شاهین شهر دستور داد تا سفر بعدی دولت به اصفهان، ۸ هواپیما تولید شود. با این حال معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور روز گذشته گفت که ساخت هواپیمای مسافربری داخلی امکانپذیر نیست

آرزوهای تحقق نیافته یک رئیس‌جمهور

وعده‌های ابراهیم رئیسی از زمانی که وارد کارزار انتخابات شد تا امروز حداقل به اندازه تعداد صندلی‌های هواپیمایی است که او آرزو داشته در ایران ساخته شود. وعده تک رقمی شدن تورم، وعده ایجاد ۴ میلیون شغل،‌ وعده توجه به معیشت کادر درمان، وعده ساخت۴ میلیون مسکن، وعده واردات خودروی خارجی، ریشه‌کنی فقر مطلق، رشد بورس و ... تنها تعدادی از این وعده‌ها بوده که عدم تحقق آن برای همگان روشن است.

موضوع هواپیمای مسافربری ساخت داخل یک پروژه قدیمی شکست خورده بوده که ابراهیم رئیسی در خرداد دو سال پیش وعده تولید و عرضه آن را داد. رئیس دولت سیزدهم در سفر به شاهین‌شهر اصفهان از مجموعه صنایع هواپیماسازی ایران متعلق به وزارت دفاع بازدید کرد و روز بعد از آن در حسینیه جماران گفت: «من این را اعلام کردم؛ آن هم نه به عنوان یک انتظار تحقق‌نیافتنی. حتما از شما می‌خواهم به‌سرعت دست به کار شوید و هواپیمایی با ۷۲ سرنشین در کشور بسازید. هم امکان استفاده داخلی و هم صادرات خارجی داریم.»

حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده شاهین شهر در مجلس شورای اسلامی هم در نشست شورای اداری این شهرستان تاکید کرد که «رئیسی در بازدید از صنایع هواپیماسازی دستور داده تا سفر بعدی دولت به اصفهان، ۸ هواپیمای مسافربری در این سازمان تولید شود که به برکت نام امام رضا(ع)، این تصمیم در دولت هم تصویب می‌شود.»!

شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هِسا) سال ۱۳۵۵ در شاهین‌شهر استان اصفهان تاسیس شد. تولید هواپیما، بالگرد و پهپاد از جمله ماموریت‌های این شرکت بوده‌ است. نخستین تلاش ایران برای تولید هواپیمای مسافربری به سال‌های ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی بازمی‌گردد. در آن سال‌ها نام هواپیمایی موسوم به «ایران ۱۴۰» بر سر زبان‌ها افتاد که هواپیمایی ۵۲ نفره بود و در «هسا» مونتاژ می‌شد. کارشناسان آن زمان می‌گفتند که این هواپیما در واقع «آنتونوف ۱۴۰» اوکراینی با تکنولوژی منسوخ روسی بوده است.

البته ساخت ایران ۱۴۰ یا همان مونتاژ آنتونف140 در نهایت به شکست منتهی شد، درواقع هیچ کدام از معدود هواپیماهای مونتاژ شده در ایران، عاقبت به خیر نشدند و بنا به اعلام برخی مسئولان، از ۵ فروند تولید شده، ۴ فروندش سقوط کرد. حتی در روز افتتاحیه کارخانه نیز که یک هواپیمای آنتونف ۱۴۰ از اوکراین به ایران آمده بود، در مسیرش به کوه برخورد کرد و ۴۴ مهمان افتتاحیه کشته شدند.

در سال ۱۳۹۳ رئیس سازمان هواپیمایی نیروهای مسلح ایران گفت که «لشگری از دانشمندان، کیفیت موتور این هواپیما را تایید کرده‌اند.» اما حسن روحانی دستور توقف پرواز هواپیماهای باقی‌مانده ایران ۱۴۰ را داد.

دیروز ابراهیم رئیسی گفت که «جمهوری اسلامی تحریم‌ناپذیر است و هرگز تحریم‌ها در این کشور به نتیجه نرسیده و بعد از این هم به نتیجه نخواهد رسید.» البته دیگر برای همه مسجل شده که شرایط اعلامی از سوی مقامات با واقعیت‌های اقتصاد همخوانی ندارد و دولت هم هنوز هیچ راهی برای کاهش تحریم‌ها نیافته و وعده‌های متعدد گرهی از کار فروبسته مردم باز نکرده است

در دولت سیزدهم ابراهیم رئیسی یکبار دیگر تحقق رویای پرواز با هواپیمای تولید داخل را وعده داد، اما کمتر از دو سال پس از آن، معاونش اعلام کرد که پروژه هواپیماهای 72 نفره زیرساخت لازم را در کشور ندارد و به درد صنعت هوایی نیز نمی‌خورد.

تحریمی که فقط در کلام مشکل‌ساز نیست

دیروز ابراهیم رئیسی در ششمین نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران گفت: «جمهوری اسلامی تحریم‌ناپذیر است و هرگز تحریم‌ها در کشور به نتیجه نرسیده و بعد از این هم به نتیجه نخواهد رسید.»

البته دیگر برای همه مسجل شده که شرایط اعلامی از سوی مقامات با واقعیت‌های اقتصاد همخوانی ندارد. مثلا ناوگان هواپیمایی، ضربات جبران‌ناپذیری از تحریم‌ها در سال‌های اخیر خورده است. بر پایه استانداردهای جهانی هواپیما با سن بیش از ۲۰ سال فرسوده محسوب می‌شود ولی میانگین سن هواپیماها در ایران بیش از ۲۵ سال است. تقریبا نیمی از هواپیماهای تجاری ایران زمین‌گیر هستند و این خطر در کمین تعداد بیشتری از آنهاست.

شرکت‌های هواپیمایی ایران پیش از برجام و تا سال ۹۴ در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های خود قرار داشتند که توافق هسته‌ای امیدواری زیادی را برای نوسازگی این ناوگان ایجاد کرد. هواپیمایی ایران پس از پایان تحریم‌ها اعلام کرد که خرید ۲۰۰ هواپیما را در دستور کار داشته است. قرار بر این بوده که از این تعداد ۸۰ فروند هواپیما از شرکت بویینگ، ۱۰۰ فروند از ایرباس و ۲۰ فروند از شرکت ای‌تی‌آر خریداری شود. وزیر راه و شهرسازی وقت گفته بود که برای نوسازی ناوگان هوایی ایران به ۵۰۰ فروند هواپیمای جدید نیاز است.

پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم‌ها، مسیر خرید و نوسازی ناوگان هوایی کشور با چالش اساسی مواجه شد. به‌طوری‌که قراردادهای ایران با سه شرکت هواپیمایی برای خرید ۲۰۰ فروند هواپیما معلق و روند تحویل هواپیماهای خریداری شده متوقف شده است. رئیس سازمان هواپیمایی، بارها عنوان کرده که با توجه به جمعیت فعلی کشور، به ۵۵۰ فروند هواپیما نیاز داریم، اما تعداد این هواپیماها ۳۳۰ فروند است، آن هم در حالی‌که کمتر از ۲۰۰ فروند هواپیمای فعال و سرخط وجود دارد.

آنچه بر سر ناوگان هواپیمایی کشور رفته در کنار شکست پروژه‌ ساخت هواپیمای داخلی نشان از واقعیت اقتصاد ایران و تاثیر تحریم بر کشور است. کما اینکه حسین سلاح‌ورزی، رئیس سابق اتاق بازرگانی چندی پیش به هزینه‌های هنگفتی که تحریم بر اقتصاد ایران تحمیل کرده اشاره کرد و نوشت: «‌به نظر شما هزینه مستقیم تحمیل شده ناشی از تحریم‌ها به ملت فقط در محدوده سال‌های ۱۳۹۰ لغایت ۱۴۰۲ چه مقدار بوده؟ ۱۲۱۰ میلیارد دلار! بله اشتباه نمی‌کنید ۱۲۱۰ میلیارد دلار طی۱۲ سال. یعنی تحمیل سالانه حدود ۱۰۱ میلیارد دلار هزینه به مردم!»

هادی زنوز، اقتصاددان و نویسنده کتاب کتاب «تحلیل تحریم‌های بین‌المللی ایران در چارچوب اقتصاد سیاسی در دوره‌های 1357-1397» معتقد است که با دورزدن تحریم‌ها در بهترین حالت فقط می‌شود با فقر و گرانی، رکود اقتصادی و ازرشدماندگی ناشی از تحریم‌ها ساخت. تحریم را دور می‎زنید یعنی مجبور می‌شوید نفت را با قیمت ارزان بفروشید. رانت‌خواران و شبکه‌های قاچاق فعال می‌شوند. این فقط زیان اقتصادی‌اش است. بخش مهمی از جمعیت ما به علت تورم بالا زیر خط فقر می‌روند؛ اینها را چه کسی جبران می‌کند؟»

با این حال دولت هنوز هیچ راهی برای کاهش تحریم‌ها نیافته و به رغم مشکلات اقتصادی فراوان، رئیس‌جمهور همچنان وعده‌هایی می‌دهد که چندی بعد از سوی خود دولتمردانش ابطال آن اعلام می‌شود. به قول محمد مهاجری، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل سیاسی «این دولت در وعده دادن و عدم اجرای وعده رکوردشکن است؛ به‌ویژه در حوزه اقتصادی و روابط خارجی تقریباً و تحقیقاً هیچ‌یک از وعده‌های این دولت اجرا نشده است. برخی از اقداماتی که با نام تحقق وعده انجام شده نیز بیشتر نمایشی است و برون‌داد مفیدی از وعده‌های محقق‌شده نیز نمی‌بینیم.»