ایران و عربستان در مرحله احتیاط

 با استقرار دولت مسعود پزشکیان نشانه‌های بهبود روابط با دولت عربستان سعودی بیشتر از قبل مشاهده شده است، سفر یک مقام نظامی بلندپایه عربستان سعودی به تهران و مکالمه تلفنی رئیس جمهور ایران وولیعهد عربستان از جمله نشان‌‌های اشماری است که نوید آغاز یک ارتباط خوب میان این دو کشور بزرگ جهان اسلام را می‌‌دهد. دو کشوری که با تحرکات غیرقانونی گروه‌‌های فشار وافراطیون مخالفا دولت ایران در زمان ریاست جمهوری حسن روحانی و حمله به سفارخانه وکنسولگرای عربستان در خاک ایران مقدمات یک قطع رابطه چندین ساله را فراهم کردند.روز یکشنبه ابتدا رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان به ایران سفر کرد. بنا به اطلاعیه روابط عمومی ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، رئیس ستادکل نیروهای مسلح عربستان در صدر یک هیات عالی‌رتبه نظامی به تهران سفر کرد. ارتشبد فیاض بن حامد الرویلی با سفر به تهران و حضور در ستادکل نیروهای مسلح با سرلشکر پاسدار محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح دیدار و گفت‌وگو کرد. به نوشته ایرنا، توسعه دیپلماسی دفاعی، گسترش همکاری های دو جانبه از جمله محورهای گفت‌وگوی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان سعودی با سرلشکر باقری بوده‌‌است. از سوی دیگر روز یکشنبه رئیس‌جمهور کشورمان و ولیعهد پادشاهی سعودی در گفت‌وگوی تلفنی ضمن بررسی آخرین وضعیت روابط ۲ کشور اظهار امیدواری کردند همکاری‌های فی‌مابین بیش‌ از پیش گسترش یابد.مسعود پزشکیان عصر روز یکشنبه در گفتگوی تلفنی با «محمد بن‌ سلمان» ولیعهد پادشاهی عربستان سعودی با اشاره به اینکه به دلیل تراکم امور اجرایی نتوانسته دعوت پادشاه این کشور برای شرکت در نشست ویژه سازمان سران اسلامی را اجابت کند، تصریح کرد: آقای دکتر عارف معاون اول بنده در این اجلاس حضور خواهد یافت و تردیدی ندارم که این اجلاس باتدبیر جنابعالی نتایج مؤثر و ملموسی در توقف جنایات رژیم صهیونیستی و جنگ و خونریزی در غزه و لبنان خواهد داشت.

بنا به روایت فارس، رئیس‌جمهور همچنین ابراز امیدواری کرد که باتوجه‌به اراده سران دو کشور روابط فی‌مابین در همه عرصه‌ها بیش‌ازپیش تعمیق و گسترش یابد.
ولیعهد پادشاهی سعودی نیز در این مکالمه تلفنی با قدردانی از تماس تلفنی رئیس‌جمهور کشورمان، با بیان اینکه ما شرایط شما را کاملاً درک کرده و برای برادران‌‌مان در ایران آرزوی موفقیت داریم، اظهار داشت: روابط ایران و عربستان در یک نقطه عطف تاریخی قرار دارد و امیدوارم در همه زمینه‌ها به عالی‌ترین سطوح ارتقا یابد؛ فرصت حضور معاون اول جنابعالی در ریاض را مغتنم شمرده و در همین راستا با ایشان گفتگو خواهیم داشت.

«محمد بن سلمان» با تکرار دعوت خود برای سفر دکتر پزشکیان به عربستان در واکنش به دعوت متقابل رئیس‌جمهور کشورمان از وی تصریح کرد: سفر به ایران مایه افتخار بنده است و امیدوارم فرصت آن هر چه زودتر مهیا شود.

این تحولات در روزهای گذشته مورد توجه برخی رسانه‌‌های بین‌‌المللی قرار گرفت. وب‌‌گاه «دویچه وله» آلمان به بهانه سفر رئیس ستاد کل ارتش عربستان سعودی به ایران، با اشاره به روند ترمیم مناسبات بین دو رقیب عمده منطقه‌‌ای، نوشت: پس از توافق بر سر عادی سازی روابط بین ایران و عربستان سعودی که با میانجیگری چین در سال 2023 انجام شد، این دو رقیب منطقه ای خواهان تعمیق روابط خود هستند.سفر عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران به ریاض پایتخت عربستان سعودی در اوایل مهرماه امسال حکایت از توسعه روابط دو کشور دارد. وی در این سفر با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی نیز دیدار کرد.

دو کشور رقیب منطقه‌‌ای، از دهه ها پیش با یکدیگر رقابت دارند و طی نیم قرن گذشته این رقابت در برهه‌‌هایی حالت خصومت و دشمنی هم یافته است.

تنش‌ها بین دو کشور از درک متفاوتی از نقش سیاسی دین سرچشمه می‌گیرد. بعد از انقلاب سال 1357، رویکرد ایران به اسلام از منظر انقلاب اجتماعی بود. جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب خود را به کانون رهبری جهان تشیع با رویکردی انقلابی تبدیل کرد. در ادامه این گزارش منتشر شده در عصر ایران آمده است: به نوبه خود، خاندان سلطنتی عربستان که سنی هستند، در درجه اول بر نقش مذهب برای حفظ قدرت خود متکی هستند. این کشور ادعای رهبری خود در منطقه و جهان اسلام را بر اساس نقش خود به عنوان متولی اماکن مقدس در مکه و مدینه دارد.(اما طی سال های گذشته محمد بن سلمان از این نقش فاصله گرفته و به دنبال مدرنیزاسیون عربستان سعودی و به عقب راندن نقش دین در جامعه سعودی است.)

مواضع مختلف دو کشور رقیب به ویژه در جریان اعتراضات بهارعربی که در سال 2010 آغاز شد و در سراسر منطقه گسترش یافت، آشکار شد. عربستان سعودی نگران این بود که ایران جنبش‌های اعتراضی را شکل داده و از آنها به عنوان ابزاری برای تغییر حکومت های عربی منطقه استفاده کند.

«سباستین سانز» از اندیشکده «کارپو» مستقر در برلین، معتقد است که نزدیکی کنونی بین ایران و عربستان سعودی مزایای متعددی از دیدگاه عربستان سعودی دارد. وی به دویچه وله گفت که پس از حمله منتسب به ایران به تاسیسات نفتی عربستان (آرامکو) در سال 2019، ریاض متوجه شد که نمی‌‌تواند کاملا به آمریکا تکیه کند و باید مسائل را با همسایه ایرانی خود حل کند. وی افزود: در ریاض، ثبات منطقه‌‌ای پیش‌‌نیاز یک اقتصاد موفق بر اساس وابستگی یک‌‌طرفه به نفت تلقی می-شود.

سانز گفت: ریاض همچنین می‌خواهد به درگیری در یمن و به ویژه حملات حوثی‌‌ها به قلمرو عربستان پایان دهد. از این نظر، امید است که ایران بتواند با استفاده از نفوذ خود بر شبه نظامیان یمن در تحقق این امر به ریاض کمک کند.

به گزارش همدلی در همین ارتباط برخی تحلیلگران منطقه‌‌ای معتقدند که گام‌‌های ایران وعربستان برای نزدیکی هرچه بیشتر فعلا در مرحله احتیاط است و هر دو طرف با دقت وسواس تحرکات همدیگر را زیر دره بین دارند. به خصوص ارتباطات هر دو کشور با  فلسطین، لبنان و اسرائیل در سرعت و شدت نزدیکی دو کشور تعیین کننده است.