اظهارات عجیب وزیر احمدی‌نژاد از اینترنت /به ما ربطی ندارد!

 نصرالله جهانگرد، از اعضای سابق شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت، متولد سال ۱۳۳۶ در اصفهان و دانش ‌آموخته رشته مهندسی کامپیوتر از دانشگاه شهید بهشتی در مقطع کارشناسی و مدیریت صنعتی از دانشگاه صنعتی امیرکبیر در مقطع کارشناسی ارشد است. او جزو اعضای سابق شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت، شورای مرکزی اتحادیه انجمن‌‌های اسلامی دانشجویان کشور، دفتر مطالعات دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون اطلاع‌ رسانی شورای پژوهش‌های علمی کشور، دفتر سیاسی جبهه مشارکت ایران اسلامی، شورای عالی اداری، شورای عالی انفورماتیک کشور و شورای عالی ترافیک بوده است.

براساس اطلاعاتی که از جهانگرد در پایگاه‌های دانشنامه‌ای وجود دارد، او همچنین مدیر سابق بخش مالتی‌پلکس مرکز تحقیقات مخابرات ایران، مشاور سابق فناوری اطلاعات وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، مسؤول طراحی سیستم مکانیزه سرشماری ملی سال ۷۵، دبیر سابق شورای عالی اطلاع‌رسانی، مشاور سابق رئیس بانک مرکزی در فناوری اطلاعات، رئیس سازمان فناوری اطلاعات و رئیس سابق هیئت مدیره شرکت ملی انفورماتیک ایران نیز بوده است.

جهانگرد، اما شهرتش را از طرح تکفا به دست آورده است، به طوری که او را با نام «آقای تکفا» می‌شناسند؛ صنف فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران از دو منظر متفاوت نصرالله جهانگرد را می‌شناسد. طیف مخابراتی‌ها از میانه دهه ۶۰ با او آشنا شدند که به عنوان جوانی با تجربه سیاسی و تحصیلات فنی به مرکز تحقیقات مخابرات آمد و در کنار جریانات سیاسی هنر مدیریت را آموخت تا طی یک دهه گذشته شاخص‌ترین دولتمرد حوزه فاوای ایران باشد ولی داستان جهانگرد با بدنه بازار فناوری در میانه دولت اصلاحات کلید خورد. او نماینده ویژه سید محمد خاتمی و رئیس شورای عالی اطلاع‌رسانی بود و با طراحی و توسعه طرح «توسعه کاربری فناوری اطلاعات» یکی از موفق‌ترین و در عین حال پرحاشیه‌ترین دوره فاوای کشور را پایه‌گذاری کرد.

نصرالله جهانگرد به بازتاب انبوهی از اتفاقاتی که در چند دهه اخیر برای فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور رقم خورده است، می‌پردازد. در گفت‌وگویی که با آقای تکفا داشتیم، از روند حرکت قطار فناوری اطلاعات بر روی ریل توسعه صحبت کردیم، در این خصوص که در کدام نقطه این قطار از ریل خارج شد و چه شد که با وجود شروع طوفانی، در حال حاضر در این نقطه ایستاده‌ایم.

مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه بخوانید:

اینترنت چه زمان به شکل رسمی معرفی شد؟

سال ۱۹۸۴ میلادی، مصادف با سال ۱۳۶۳ شمسی، اینترنت به طور رسمی از سوی آمریکا معرفی شد؛ به محض این معرفی، کشور‌های توسعه یافته شروع به مطالعه در مورد ماهیت اینترنت کردند تا بفهمند اینترنت چیست و چه تاثیری در بحث توسعه دارد.

مطالعه ساخت‌یافته‌ای در اروپا انجام شد و اروپایی‌ها بلافاصله متوجه شدند که موضوع فناوری اطلاعات، موضوعی فرااستراتژیک در آینده جهان است و شروع به تدوین برنامه‌های تحول در بکارگیری این فناوری در حوزه‌های مختلف در کشور خود کردند.

من در آن زمان عضو پژوهشکده در مرکز تحقیقات مخابرات ایران بودم و در آن زمان نشریات بین‌المللی رشته خودمان به دستمان می‌رسید و در جریان تحولات بودیم؛ با توجه به سابقه‌ای که در بخش‌های سیاسی و اجتماعی کشور داشتم، نگاهم به موضوعات توسعه محور بود.

این مطالعات را یافتم و متوجه شدم مطالعات ساخت‌یافته‌ای درآلمان، ژاپن و بریتانیا صورت گرفته است، از جمله در انگلیس زیر نظر پروفسور ال وی به سفارش وزارت دفاع، آموزش عالی و ارتباطات بریتانیا صورت گرفته است؛ براساس آن مطالعات اعلام شده بود که اروپا شکاف فناوری چشمگیری با آمریکا دارد که اگر به آن پرداخته نشود، در سال‌های آینده از نظر اقتصادی نخواهد توانست خود را نجات دهد.

همزمان این مطالعه را دولت آلمان نیز انجام داد که در نتیجه آن برنامه‌ای تحت عنوان d۲۱ شکل گرفت؛ در سایر کشور‌ها نیز اقدامات مشابه انجام شد؛ در سایر کشورها، روسای دستگاه‌های مختلف به علاوه مقام بالادستی که اختیارات ویژه‌ای داشت برای تدوین برنامه منتصب می‌شدند که موج تغییر و تحولات را شکل دهند.

اتحادیه اروپا نیز در همین زمان در حال شکل گیری بود و برای اینکه ارتباطات را بسترسازی کنند، شروع به تعریف حدود ۶ پروژه پایه کردند.

آثار اینترنت در ایران چه زمان نمایان شد؟

در اواخر سال‌های ۶۸ و ۶۹ آثار اینترنت در ایران دیده شد؛ سازمان پژوهش‌ها یکسری سرویس‌ها را وارد کشور کرد، مرکز فیزیک نظری آن زمان با شبکه علمی اتحادیه اروپا ارتباط گرفت و سرویس‌های خیلی ساده‌ای به کشور ما وارد شد. به محض ورود این سرویس‌ها در سال ۱۳۷۰ در کشور، فرایند توسعه آن آغاز شد و واردکننده‌های این ارتباطات شروع به توزیع این ارتباطات در وهله اول به دانشگاه‌ها و موسسات کردند و به مرور زمان این سرویس‌ها به دستگاه‌های امنیتی و اجرایی و بازار رسیدند.

به مرور زمان و در سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۴ اینترنت در کشور توسعه پیدا کرد و ما در کشور و در سطح نهادها، در ۲ موضوع به آن پرداختیم:

آموزش عالی: یک شورای فناوری اطلاعات در سال ۱۳۶۸ و در دولت آقای هاشمی تشکیل شد که به موضوع چگونگی توسعه فناوری اطلاعات در دانشگاه‌ها می‌پرداخت.

آموزش و پروش: کارگروهی در آموزش و پرورش در زمان ریاست آقای دکتر حداد در بخش کتاب‌های درسی، تشکیل شد.

اولین کتاب درسی آموزش کامپیوتر در چه سالی نوشته شد؟

بعد‌ها مشخص شد که گرایش محصلان رشته ریاضی فیزیک کم شده است و از ما دعوت شد تا در راستای جلب توجه رشته ریاضی فیزیک اقداماتی انجام دهیم.

جالب است بدانید که در برنامه‌های آموزشی در دنیا و به خصوص در کشور‌های توسعه یافته، به شدت به مسئله ریاضی پرداخته می‌شود؛ حضور ما، منجر به افزوده شدن درس کامپیوتر در رشته ریاضی و فیزیک شد و اولین کتاب درسی آموزش کامپیوتر در سال ۱۳۶۸ نوشته شد.

ما همچنین به آموزش و پرورش پیشنهاد کردیم که مدارس فنی کامپیوتر را تاسیس کند که فارغ‌التحصیلان با دیپلم نیز، بتوانند به راحتی وارد بازار کار شوند. در بخش آموزش عالی نیز پیشنهاد کردیم تا رشته کامپیوتر توسعه پیدا کند و دانشکده‌های مستقل ایجاد شود. این مطالعات در سال ۱۳۷۲ با جابه‌جایی وزیر علوم قبلی به جدید، ابتر ماند.

آموزش و پرورش مسیر را ادامه داد و بیشتر توجه ما در آنجا به ظرفیت‌سازی در حوزه سرمایه انسانی بود و متوجه شدیم که موتور تحول در حوزه آی‌تی در آینده نیروی متخصص است.

سازمان فناوری اطلاعات چه زمان و چرا تشکیل شد؟

من در آن سال‌ها در جلسه‌ای در وزارت پست و تلگراف و تلفن وقت شرکت کرده بودم ومعاون آی‌تی سازمان برنامه و بودجه نیز در آنجا حضور داشت؛ او شکایت کرده بود که تعداد خط‌های لیزلاین زیاد شده است و بچه‌های مخابرات نیز از آن خوب نگهداری نمی‌کنند و قطع می‌شوند و فکری به حال ما بکنید، ما در آن جلسه گزارش کردیم که تحول دنیای ارتباطات از پایه به سمت دیجیتال شدن می‌رود و موضوع لیزلاین در حال منتفی شدن است و ما باید شبکه را تغییر دهیم.

به ما گفته شد که این کار را پیگیری کنیم و در نتیجه ما کارگروهی را متشکل از ۳۰ نفر درست کردیم که پس از ۶ ماه منجر به تدوین یک برنامه شد که براساس آن سازمان فناوری اطلاعات تشکیل شد.

دیجیتال کردن شبکه در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی چقدر زمان برد؟

در ادامه پیگیری‌ها، اعلام کردیم که باید ارتباطات کشور کاملا دیجیتال شود و ما سرویس دیتا داشته باشیم، از سال ۱۳۶۹ بنابر دستور وزیر وقت تغییر لاین اتفاق افتاد و طی برنامه‌ای تقریبا ده‌ساله و تا سال ۱۳۷۸ شبکه را کاملا دیجیتال گردید.

در حوزه پردازشی در کشور و در نقاط مختلفی کامپیوتر وارد شد و دیتاسنتر‌ها نیز در حال ساخت بود، اما در برنامه بکارگیری این فناوری در توسعه اقتصادی، اجتماعی، کشاوری، صنعتی، فرهنگی و سیاسی برنامه‌ای وجود نداشت.

چه اقداماتی در دولت سید محمد خاتمی صورت گرفت؟

مطالعات من بتدریج کامل شد و در سال ۱۳۷۶ که در دولت آقای خاتمی به دولت آمدیم، شروع به تدوین برنامه‌ای توسعه محور کردم و این توفیق نصیب ما شد که در سال ۱۳۸۰ با جمعی، اولین برنامه توسعه کاربری فناوری اطلاعات در کل ابعاد کشور (تکفا) را تدوین کنیم.

در خلال بررسی و تصویب برنامه سوم توسعه، من از طرف وزارت‌خانه در برنامه‌ریزی‌ها شرکت می‌کردم و اصرار داشتم که موادی در حوزه فاوا افزوده شود، اما سازمان برنامه وقت حداکثر یک ماده در برنامه گنجاند و آن توسعه تجارت الکترونیک بود.

دولت برنامه تکفا را در سال ۱۳۸۰ تصویب کرد؛ ما برای کل دستگاه‌های کشور در تمام حوزه‌ها برنامه کاربردی توقع کردیم و یک دبیرخانه و بودجه نیز برای آن در نظر گرفتیم و من نیز به عنوان دبیر آن شورای عالی در نظر گرفته شدم و بعد‌ها اختیارات نماینده ویژه رییس جمهور را به من تفویض کردند.

در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی مرافعات در حوزه اینترنت بالا گرفت

در اواخر دولت آقای هاشمی بود که مرافعات در حوزه اینترنت بالا گرفت و عده زیادی مطرح کردند که اینترنت تبعات منفی دارد و جنبه‌های منفی آن را برجسته کردند؛ آقای هاشمی در آن زمان این موضوع را به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع دادند.

شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز نشست‌های متعددی برگزار کرد و جنبه‌های مختلف آن را بررسی کرد و در نهایت شورایی تشکیل شد تحت عنوان شورای عالی فناوری اطلاعات که نگاه آن و تکالیف مصوب بسیار خوب و توسعه‌ای بود.

در دولت آقای خاتمی این شورا به شکل کامل تشکیل شد؛ وقتی برنامه تکفا اجرایی شد، من نماینده ویژه رییس جمهور در پیاده‌سازی این برنامه شدم. سازمان برنامه نیز تمام قد پشت این کار آمد و من در سازمان برنامه نقش مشاور رییس را برعهده گرفتم.

نگاهی به سیر تاریخی تکفا

اگر به سیر تاریخی تکفا نگاه کنیم، در همان سال اول، در تیر ماه ۱۳۸۱، نزدیک به ۲ هزار پروژه از کل کشور دریافت کردیم و حتی ممکن بود از یک شهرداری در شهر کوچکی در جنوب کشور، پروژه‌ای دریافت کرده باشیم. از این ۲ هزار پروژه، به نزدیک به هزار و خرده‌ای از آن، در ابعاد مختلف اقتصادی کمک کردیم و از آنجایی که از ابتدا معماری کلان داشتیم و درخت‌واره‌ای را طراحی کرده بودیم در چارچوب آن درخت‌وارده طرح‌ها را بررسی می‌کردیم و نگاه ما به طرح‌ها توسعه کاربری آی‌تی در خدمات کشور بود.

در دنیا، فناوری اطلاعات در دو خوشه، دولت الکترونیک و تجارت الکترونیک در حال پیشروی است؛ کشور‌های شبیه ما عمدتا دولت الکترونیک را پیش می‌برند، چراکه ساختار کشور بیشتر دولتی است و می‌خواهند دولت را برای تغییرات آماده کنند. کشور‌های توسعه یافته اروپایی، عمدتا در بحش تجارت الکترونیک تمرکز می‌کردند، ولی در هر دو بعد در دنیا کار شده است.

حدود ۱۱۰ پرژه اصلی در قانون برنامه وارد شد که ۴ محور از آنها به شدت کلیدی بود که شخص رئیس جمهور آنها را دنبال می‌کردند و شامل پول الکترونیک، نظام آدرس‌دهی مکان محور دیجیتال، ساختار هویت فردی (کد ملی) و حوزه امنیت می‌شد و به دنبال پیاده‌سازی هرچه سریع‌تر آن در کشور بودیم.

هرکاری که بخواهیم انجام دهیم و هر پروژه آی‌تی را بخواهیم پیاده‌سازی کنیم، در نظام سرویس به یکی از ۴ مولفه و یا ترکیبی از آنها وصل خواهند شد و در نتیجه به عنوان ستون‌های اصلی باید به آنها پرداخته می‌شد.

تا سال ۱۳۸۴ این برنامه جلو آمد و سپس وارد برنامه ۲۰ ساله شد و در برنامه چهارم توسعه حدود ۴۵ ماده در دستگاه‌های کشور دارای تکلیف آی‌تی بودند و سیری که طی شد به برنامه توسعه‌ای کشور خورانده شد.

شخم خوردن برنامه توسعه در دولت محمود احمدی نژاد

نگاه سازمان برنامه اینگونه بود که در این برنامه ۲۰ ساله، ۴ برنامه ۵ ساله دارد و هر ۵ سال آنها را جلو می‌برد و بررسی می‌کند؛ دولت بعد آمد و آقای احمدی‌نژاد این اعتقاد را نداشت و برنامه را شخم زدند و برنامه ۵، ۶ و ۷ را اگر نگاه کنیم یک آسیابی از مواد برنامه چهارم است که چیز‌هایی به آن اضافه شده است، بدون آنکه آن ساختار را حفظ کند.

تا این زمان ما درتوسعه سرمایه انسانی کار کردیم، روی شبکه‌سازی کار کردیم و روی تکنولوژی و دیتا سنتر‌ها تکالیف تعیین شده بود، در دولت آقای احمدی نژاد، وزیر وقت اعتقادی نداشت و آمد و گفت: «اینترنت به ما ربطی ندارد و ما کاری به این کار‌ها نداریم.» و عمده وقت خود را بر روی خصوصی‌سازی و تکه تکه کردن مخابرات گذاشت و شتر گاو پلنگی در کشور درست شد که الان نه مخابراتش موفق است و نه سایر بخش‌های آن.