عبور تورم سبد غذایی ایرانیان از تورم عمومی کشور

در شرایط نابسامان اقتصادی، فشار بیشتر بر اقشار کم‌درآمد وارد می‌شود که این موضوع با افزایش هزینه سبد غذایی مطلوب ایرانیان تایید می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که قیمت این سبد در آذر امسال ۲.۲ درصد نسبت به ماه قبل افزایش یافته، که بیشتر از تورم عمومی کشور بوده و ممکن است نشان‌دهنده فشار بیشتر بر قشر آسیب‌پذیر جامعه باشد.
ایده اولیه طراحی این سبد، جدولی بود که انستیتو تغذیه ایران با همکاری چند نهاد دیگر منتشر کردند که بر اساس آن، پیشنهاد شده بود که هر فرد برای حفظ سلامتی خود باید گرمی مشخص از مواد غذایی اصلی را در روز مصرف کند. این مواد غذایی به صورت گروه‌های کلی مثل «میوه»، «لبنیات» و … معرفی شده بود. اکوایران با استفاده از این گروه‌بندی و با بهره‌گیری از جدول اقلام خوراکی منتخب در مناطق شهری مرکز آمار، جزئیات این سبد را طراحی کرده؛ به طوری که اجزای لبنیات «ماست»، «کره»، «پنیر» و «شیر» در نظر گرفته شده و برای حبوبات و میوه نیز معادل‌های جزئی‌تری انتخاب شده است. در انتخاب این اقلام، دقت شده تا حداقلی‌ترین حالت ممکن که سازگار با فرهنگ غذایی ایران نیز هست، انتخاب شود.

محاسبات نشان می‌دهد که هزینه تامین این سبد برای هر فرد در آذر امسال به ۲ میلیون و ۵۸۹ هزار و ۶۳۹ تومان رسیده که نسبت به آبان ۲.۲ درصد و نسبت به آذر سال قبل ۳۰.۲ درصد بالاتر است. آیا این تغییرات قیمتی برای این سبد طبیعی در مقایسه با گذشته طبیعیست یا مشاهده متفاوتی به ثبت رسیده است؟

تأثیر برجام و تحریم‌ها بر قیمت سبد غذایی
تغییرات قیمت سبد غذایی مطلوب ایرانیان نسبت به ماه قبل می‌تواند نشان‌دهنده تورم ماهانه آن باشد. علت این مسئله آن است که برای محاسبه هزینه این سبد، از متوسط قیمت اقلام خوراکی منتخب در مناطق شهری استفاده شده مرکز آمار از آن برای محاسبه تورم استفاده می‌کند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تنها در سال ۹۶ و بعد در سال ۹۸، قیمت این سبد برای چند ماه نسبت به ماه قبل کاهش یافته است. در باقی سال‌ها، کاهش قیمت این سبد تنها در برخی ماه‌ها و به صورت محدود رخ داده است.

به نظر می‌رسد علت اُفت متوالی قیمت این سبد غذایی در سال ۹۶، وضعیت نسبتا مطلوب اقتصادی در آن سال باشد. در سال‌های ۹۵ و ۹۶ تورم نقطه به نقطه کل کشور برای بیش از دو سال تک رقمی شده بود؛ نرخی که پیش از آن بالای ۴۰ درصد بود. انتظارات مثبتی نیز به دلیل توافق برجام شکل گرفته بود. مجموع این عوامل توانسته تاثیر مثبتی روی قیمت این سبد بگذارد به طوری که برای مثال در طول مهر ۹۶، تا ۱.۲ درصد کاهش را تجربه کرده است.

با این حال، در سال ۹۷ و بعد از خروج ترامپ از برجام دوباره قیمت این سبد در طی ماه‌های متوالی افزایش یافت. برخی تحلیل‌گران بر این باوراند که علت این مسئله، جهش‌های ارزی به دلیل شوک بازگشت تحریم‌ها باشد. این اثر به حدی بود که قیمت این سبد در مرداد ۹۷ تا ۱۴.۸ درصد نسبت به تیر افزایش یافت.

اما شدیدترین جهشی که در قیمت این سبد مشاهده شده به سال ۹۹ و ۱۴۰۱ باز می‌گردد. در فروردین سال ۹۹ هزینه تامین حداقل نیازهای خوراکی هر فرد در ایران تا ۲۱.۹ درصد نسبت به اسفند سال قبل از آن افزایش یافت. گروهی از اقتصاددانان این مسئله را ناشی از همه‌گیری کرونا و اختلال در تولید و عرضه محصولات غذایی می‌دانند. در خرداد سال ۱۴۰۱ نیز دولت با اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی، موجب افزایش ۳۱.۸ درصدی قیمت این سبد شد. البته، با توجه به این که در ماه‌های بعد این افزایش تا حد زیادی کم شد و حتی در برخی ماه‌ها رشد منفی را شاهد بود، می‌توان گفت که این رشد ۳۱ درصدی قیمت یک شوک ناشی از اصلاح اقتصادی بوده و اثر ماندگاری ایجاد نکرده است. دولت نیز با پرداخت یارانه‌های ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی، تلاش کرد تا اثر این افزایش قیمت را جبران کند.

آخرین آمارها نیز حکایت از آن دارد که در آذر امسال، قیمت این سبد خوراکی نسبت به آبان ۲.۲ درصد بالاتر رفته است. این در حالی است که تورم ماهانه کل کشور در آذر ماه ۲ درصد برآورد شده است. به عبارت دیگر، تورمی که در طول یک ماه به کل مصارف خوراکی و غیرخوراکی مردم در کل کشور – شهر و روستا – و با هر سطح درآمدی برخورد کرده، کمتر از تورمی بوده که در طول این یک ماه به سبد غذایی حداقلی یک فرد اصابت کرده است.این مسئله ممکن است نشانه‌ای از تحت‌فشار قرار گرفتن بیش‌تر اقشار آسیب‌پذیر نسبت به اقشار متوسط جامعه باشد.

تأثیر افزایش تورم سبد غذایی بر اقتصاد
افزایش تورم سبد غذایی ایرانیان یکی از چالش‌های جدی اقتصادی است که تأثیرات عمیقی بر زندگی روزمره مردم و ساختار کلی اقتصاد کشور دارد. سبد غذایی شامل اقلام اساسی مانند نان، برنج، گوشت، میوه و سبزیجات است که نقش حیاتی در تأمین نیازهای غذایی خانوارها ایفا می‌کند. وقتی قیمت این اقلام به طور مداوم افزایش می‌یابد، قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد و این امر به ویژه بر اقشار آسیب‌پذیر جامعه تأثیرگذار است.

یکی از پیامدهای افزایش تورم سبد غذایی، کاهش سطح معیشت خانوارهاست. با افزایش قیمت‌ها، خانوارها مجبور به کاهش مصرف یا تغییر الگوی غذایی خود می‌شوند که این موضوع می‌تواند به بروز مشکلات تغذیه‌ای و بهداشتی منجر شود. به علاوه، افزایش هزینه‌های غذایی می‌تواند به افزایش فشار بر سایر بخش‌های اقتصادی، مانند مسکن و خدمات، منجر شود و در نتیجه، ناپایداری اقتصادی را تشدید کند.

از سوی دیگر، افزایش تورم سبد غذایی می‌تواند به نارضایتی اجتماعی و سیاسی منجر شود. مردم در شرایطی که با افزایش قیمت‌ها مواجه هستند، ممکن است به دولت‌ها و سیاست‌های اقتصادی آن‌ها انتقاد کنند و این موضوع می‌تواند به بروز اعتراضات و ناآرامی‌های اجتماعی بینجامد.

همچنین، افزایش تورم سبد غذایی می‌تواند به کاهش سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی منجر شود. سرمایه‌گذاران به دنبال ثبات اقتصادی هستند و نوسانات شدید قیمت‌ها می‌تواند آن‌ها را از ورود به بازارهای ایران منصرف کند.

در نهایت، برای مقابله با این چالش‌ها، دولت‌ها باید سیاست‌های مؤثری را برای کنترل تورم و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه اتخاذ کنند. این اقدامات می‌تواند شامل ارائه یارانه‌های هدفمند، بهبود تولید داخلی و کنترل قیمت‌ها باشد تا از تأثیرات منفی افزایش تورم بر اقتصاد جلوگیری شود.