واکاوی اظهارات متناقض مقامات آمریکایی و واکنش ایران به مساله تعلیق غنی‌سازی
طلوع دوباره برجام در گرگ و میش مذاکره
روزنو :نهال فرخی :ناگهان همه چیز تعلیق شد؛ در شرایطی که همه منتظر روز شنبه و دور چهارم مذاکرات بودند و قرار بود روز جمعه نیز مذاکره‌ای میان نمایندگان تروئیکای اروپایی و ایران برگزار شود، همه چیز لغو شد و اتفاقا اظهارات طرفین هم به سمت تندتر شدن پیش رفت. تنش‌های سیاسی بر خلاف دلایل لجستیکی می‌توانند به طور مستقیم بر روند مذاکرات و حتی ماهیت توافقات اثرگذار باشند. چنان که در مورد مذاکرات ایران و آمریکا، رابطه متزلزل میان دو کشور و همچنین تأثیر تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران، نشان‌دهنده دلایل سیاسی پشت پرده این تعویق است.
در همین حال تحریم‌های تازه می‌تواند نشانه‌ای از اعمال فشار از سوی آمریکا باشد تا ایران را به پذیرش شرایط جدید وادار یا حتی روند مذاکرات را کندتر کند.
در این بین اما بعد از آن که عمانی‌ها از مشکلات لجستیکی سخن گفتند؛ برخی «منابع ایرانی» در گفت‌و‌گو با المیادین علت به تعویق افتادن مذاکرات تهران و واشنگتن را مواضع متناقض دولت آمریکا در قبال مذاکرات دانستند.
ریشه‌های تعلیق مذاکرات از مساله یمن تا موضوع غنی‌سازی
اما این مواعض متناقضی که طرف‌های ایرانی از آن سخن می‌گویند دقیقا کدام بوده است؟ به نظر می‌رسد آتش این تعلیق را پیت هکست، وزیر دفاع آمریکا روشن کرد زمانی که شامگاه چهارشنبه ناگهان با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس ایران را تهدید کرد که تاوان حمایت از شبه‌نظامیان حوثی یمن را خواهد پرداخت.
وی همچنین پیام رئیس‌جمهوری آمریکا که در ماه مارس اعلام کرده بود جمهوری اسلامی ایران را مسئول هرگونه حمله حوثی‌ها می‌داند، بازنشر کرد.
اوضاع وقتی پیچیده‌تر شد که استیو ویتکاف، توئیت هگست را بازنشر کرد.
ساعتی بعد از انتشار این توئیت‌ها بود که بناگاه اعلام شد فعلا دور چهارم مذاکرات تعلیق شده؛ اما این پایان اظهارات متناقض طرف‌های آمریکایی نبود.
اختلاف بر سر مساله غنی‌سازی
تنها ساعتی پس از اعلام خبر تعلیق مذاکرات به دلیل لجستیکی، وزیر امور خارجه آمریکا گفت تهران باید از توسعه برنامه موشکی خود دست بکشد و اجازه دهد بازرسان آمریکایی از تأسیساتش بازدید کنند. مارکو روبیو، در گفت‌وگویی با شبکه فاکس‌نیوز در این خصوص گفت: «ایران باید حمایت از تروریست‌ها را متوقف کند، باید از کمک به حوثی‌ها در یمن دست بکشد، باید از ساخت موشک‌های دوربردی که هیچ هدفی جز حمل سلاح هسته‌ای ندارند صرف‌نظر کند و همچنین باید به غنی‌سازی اورانیوم خود پایان دهد.»
این سخنان اما در شرایطی بیان می‌شد که ایران بارها اعلام کرده که مذاکره‌ای در خصوص برنامه‌های موشکی خود انجام نمی‌دهد و در عین حال مسئله غنی‌سازی اورانیوم را خط قرمز خود معرفی کرده است.
همچنین اظهارات روبیو در حالی مطرح شد که اساسا خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از یک مقام ارشد ایرانی اعلام کرد زمان جدید این مذاکرات به «رویکرد آمریکا» بستگی خواهد داشت. اما روبیو در بخش دیگری از صحبت‌های خود همچنین تأکید کرد ایران باید با بازرسی آمریکایی‌ها از تأسیسات هسته‌ای‌اش موافقت کند. او گفت ایران باید به‌جای غنی‌سازی در داخل، اورانیوم غنی‌شده مورد نیازش را وارد کند.
این اظهارات در حالی است که در مقابل ایران تأکید کرده که طبق مفاد پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، حق غنی‌سازی اورانیوم را برای خود محفوظ می‌داند و قصدی برای ساخت بمب اتم ندارد.
واکنش صریح عراقچی به اظهارات روبیو
در مقابل این اظهارات روبیو اما وزیر خارجه ایران روز شنبه با انتشار متنی در شبکه اجتماعی ایکس با بیان اینکه «اصولا از مطرح کردن اختلاف نظرات درباره عناصر کلیدی مذاکرات در رسانه‌ها خودداری می‌کند»، نوشت: « تکرار ادعاهای نادرست، واقعیت‌های اساسی را تغییر نخواهد داد.»
به نظر می‌رسد ترامپ در فشار جدی است که به توافق حتی بدلی از برجام دست یابد. خروج آمریکا از برجام غنی‌سازی ایرانی‌ها را شدت بخشیده و شاید تعویق مذاکرات اکنون حتی بتواند ابزاری سیاسی برای طرفین باشد تا از نقاط اختلاف فاصله بگیرند و دوباره موقعیت خود را ارزیابی کنند
سید عباس عراقچی، همچنین تاکید کرد که «ایران به‌عنوان یکی از امضاکنندگان بنیان‌گذار پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، از حق کامل برخورداری از چرخه کامل سوخت هسته‌ای بهره‌مند است. چندین کشور عضو NPT وجود دارند که در حالی که به‌طور کامل سلاح هسته‌ای را رد می‌کنند، اقدام به غنی‌سازی اورانیوم می‌نمایند. در کنار ایران، این گروه شامل چندین کشور آسیایی، اروپایی و آمریکای جنوبی است.» وی افزود: «اتخاذ مواضع حداکثری و به‌کارگیری لفاظی‌های تحریک‌آمیز، جز تضعیف شانس موفقیت، هیچ دستاوردی ندارد. دستیابی به توافقی معتبر و پایدار کاملا در دسترس است. تنها چیزی که نیاز دارد، اراده سیاسی قاطع و رویکردی منصفانه است.»
نماینده روسیه وارد می‌شود
عراقچی پیش از این نیز در تماس تلفنی با آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، دستیابی به توافقی در خصوص برنامه هسته‌ای را «مستلزم خودداری طرف‌های ذیربط از مباحث فراقانونی و مغایر با پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای» دانسته بود و با این روند کشمکش‌های طرفین در شبکه اجتماعی ایکس اکنون می‌توان این طور ارزیابی کرد که اصلی‌ترین مبحث مورد اختلاف هنوز و همچنان مساله غنی‌سازی ایران است.
کار آن چنان بالا گرفت که نماینده روسیه نیز وارد میدان اظهار نظر شد و حقوق ایران بر اساس معاهده ان‌پی‌تی را غیرقابل‌انکار توصیف کرد. اولیانوف در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «وزیر خارجه ایران کاملاً درست می‌گوید». وی با بیان این که ترجیح می‌دهد در این مرحله حساس از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا از اظهارنظر درباره جزئیات خودداری کند، افزود: «بر اساس ان‌پی‌تی (معاهده منع اشاعه) کشورهای عضو فقط تعهدات اساسی ندارند، بلکه از برخی حقوق اساسی هم برخوردارند که نمی‌توان آن‌ها را زیر سؤال برد».
در واقع همین اظهارات وزرای خارجه و دفاع دو کشور به خوبی نشان می‌دهد که گویا طرفین هنوز و همچنان در مورد موضوع غنی‌سازی دچار سرگیجه هستند و توافق اولیه‌ای حتی بعد از مذاکرات فنی حاصل نشده و دستکم فعلا به طور غیرمستقیم در همین مرحله و در شبکه‌های اجتماعی به یکدیگر پاسخ می‌دهند.
آیا برجام 2 در راه است؟
این پاسخگویی‌های غیرمستقیم اما در شرایطی است که هم چنان تلاش دونالد ترامپ برای رسیدن به توافق با ایران برای بسیاری با شگفتی همراه بوده است.
چنان چه در روزهای اخیر پایگاه اینترنتی روزنامه واشنگتن پست در گزارشی به این تلاش رئیس جمهوری آمریکا اشاره کرد و نوشت که حالا ترامپ و تیمش باید ثابت کنند می‌توانند توافقی بهتر از توافق ۲۰۱۵ با ایران به دست آورند، توافقی که احتمالا مشابه قبلی نباشد. این رسانه تصریح کرد: «ایران در موقعیت پیچیده‌ای قرار دارد؛ از یک سو شرایط اقتصادی دشوارتر شده، اما از سوی دیگر، با ارسال سلاح به روسیه در جنگ اوکراین، موقعیت قوی‌تری پیدا کرده و همکاری نظامی با مسکو آغاز کرده است. توافق ۲۰۱۵ با حضور قدرت‌های جهانی به دست آمد، اما ترامپ ظاهرا قصد دارد یک‌تنه وارد مذاکره شود.»
اما مساله این جاست که آمریکا برای اعمال تحریم‌ها به حمایت متحدانش نیاز دارد، به ویژه که ایران روابطش را با روسیه، چین و کره شمالی تقویت می‌کند. ایران احتمالا خواستار تضمین‌هایی خواهد شد تا توافق جدید به راحتی لغو نشود.
بعد از آن که عمانی‌ها از مشکلات لجستیکی سخن گفتند؛ برخی «منابع ایرانی» در گفت‌و‌گو با المیادین علت به تعویق افتادن مذاکرات تهران و واشنگتن را مواضع متناقض دولت آمریکا در قبال مذاکرات دانستند
از سوی دیگر رویترز نیز در گزارشی تصریح کرده که چارچوب‌های توافق جدید همان توافق برجام خواهد بود.
این خبرگزاری مدعی است که با مقام‌ها و دیپلمات‌هایی از تمامی طرف‌های مذاکرات گفت‌و‌گو کرده که جزئیاتی از مذاکرات را فاش کردهاند که پیش از این گزارش نشده بود. به گفته هشت منبع که رویترز هویت آنان را افشا نکرده است، چارچوب اولیه‌ای که در حال بررسی است، هسته اصلی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) سال ۲۰۱۵ را حفظ می‌کند؛ یعنی همان توافقی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ و در نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش از آن خارج شد.
همچنین همه این منابع گفته‌اند که توافق جدید ممکن است تفاوت چشمگیری با توافق قبلی که ترامپ آن را بدترین توافق تاریخ نامیده بود نداشته باشد، اما مدت زمان آن به ۲۵ سال افزایش می‌‌یابد، نظارت‌ها را سخت‌گیرانه‌تر می‌کند و بند‌های موسوم به «غروب» را نیز تمدید می‌کند. این بندها همان مواردی هستند که برخی جنبه‌های برنامه هسته‌ای ایران را به‌طور موقت متوقف می‌کنند، اما هر گز قرار نبوده به‌طور کامل آن‌ها را برچینند.
همچنین به‌گفته این منابع، بر اساس مفاد در دست بررسی؛ ایران اندازه ذخایر اورانیوم و نوع سانتریفیوژ‌های خود را محدود خواهد کرد و ذخایر اورانیوم با غنای ۶۰ درصد خود را رقیق یا صادر می‌کند، یا تحت نظارت بی‌سابقه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) مهر و موم خواهد کرد و در ازای آن، از کاهش قابل‌توجه در تحریم‌ها برخوردار می‌شود و البته که در مقابل محدودیت غنی‌سازی، تهران نیز خواهان تضمین‌های قطعی و محکم شده مبنی بر اینکه ترامپ و هیچ رئیس‌جمهور دیگر آمریکا، دوباره توافق هسته‌ای را کنار نخواهد گذاشت.
اما در همین حال بنا به گفته سه منبع به رویترز، یکی از خطوط قرمز تعیین‌شده، کاهش میزان اورانیوم غنی‌شده ذخیره‌شده در کشور به سطحی پایین‌تر از میزان مندرج در توافق ۲۰۱۵ است.
تعویق مذاکرات یا رایزنی‌های پشت پرده؟
در چنین شرایطی که دستکم چندین رسانه آمریکایی بر تکرار شدن برجام تاکید کردهاند، به نظر می‌رسد ترامپ زیر یک فشار جدی است که به توافق حتی بدلی از برجام دست یابد. خروج آمریکا از برجام غنی‌سازی ایرانی‌ها را شدت بخشیده و شاید تعویق مذاکرات اکنون حتی بتواند ابزاری سیاسی برای طرفین باشد تا از نقاط اختلاف فاصله بگیرند و دوباره موقعیت خود را ارزیابی کنند.
با توجه به فشارهای موجود به دولت ترامپ برای دسترسی به مذاکره، شاید لزوما تعلیق مذاکره در دور چهارم را نباید روندی آسیب‌زا دانست. در این بین به نظر می‌رسد اتفاقا سند برجام به عنوان سندی مورد توافق از سوی ایرانی‌ها بار دیگر به یکی از جدی‌ترین موارد برای دستیابی دوباره به توافق تبدیل
شده است.
سندی در دسترس که دستکم طرف ایرانی و اروپایی بر حق غنی‌سازی و درصدهای ایران بر آن توافق دارند و حالا نوبت آمریکایی‌هاست که به توافقی شبیه به آن که روزی آن را ازدست دادند، بازگردند.
