در روزنو بخوانید
هر آنچه باید از بند میزان شوشتر دانست
روزنو :روزنو – هدی کاشانیان: بند میزان شوشتر یکی از شاهکارهای مهندسی آبی جهان باستان است که در مجموعه سازه‌های آبی تاریخی شوشتر قرار دارد. مجموعه‌ای که در سال ۲۰۰۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. بند میزان نه‌تنها زیبایی و عظمت دارد، بلکه نمونه‌ای بی‌نظیر از تفکر دقیق ایرانیان باستان در مدیریت منابع آبی است.
تاریخچه بند میزان
سازه‌های آبی شوشتر بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی محسوب می‌شود. این سازه بی‌نظیر به‌منظور هدایت و بهره‌وری آب در دوره هخامنشیان ساخته و در عصر ساسانیان تکمیل شده است. سازه آبی شوشتر مجموعه‌ای از بندها، پل‌ها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها، تونل‌ها و نهرهای دستکند داریون و گرگر را تشکیل می‌دهد.
بند میزان یکی از بناهای مهم سازه آبی شوشتر محسوب می‌شود که قدمت آن به عصر ساسانی می‌رسد. این بند در میانه پیچ بزرگ کارون در محل برخورد با صخره شمالی شوشتر و به‌صورت شرقی- غربی روی رودخانه کارون احداث شده است. واژه میزان برای نام‌گذاری این پل بند به‌درستی انتخاب شده است. بند میزان علاوه بر امکان عبور و مرور از فشار شدید آب در سازه‌های آبی به‌ویژه آسیاب‌ها می‌کاهد و موجب تعادل، تراز دقیق و تقسیم درست آب در مجاری و نهرها می‌شود.
از آنجایی که بند میزان در دوره محمدعلی‌ميرزا تعمیر شده است به نام بند محمدعلی‌ميرزا نیز شناخته می‌شود. بند دولت شاه، تراز و خاقان از دیگر اسامی این پل بند هستند. در ابتدا هدف اصلی بند میزان تقسیم آب کارون به دودانگه و چهاردانگه، در بالادست سایر سازه‌ها بود. علاوه بر این بند میزان با بالا آوردن آب و جاری کردن آن در نهر داریون نقش اساسی در آبیاری اراضی میان آب بر عهده دارد. امروز هم بند میزان کار تقسیم و تنظیم آب را در این حلقه آبی انجام می‌دهد.
اهمیت بند میزان شوشتر
بند میزان شوشتر، علاوه بر نقش مهمی که در کنترل و هدایت آب و رونق کشاورزی و صنعت منطقه داشته است، از نظر معماری و مهندسی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این مجموعه، گواهی بر خلاقیت، مهارت و دانش فنی ایرانیان در دوران باستان است و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین میراث فرهنگی ایران به شمار می‌رود.
معماری و عملکرد بند میزان شوشتر
مجموعه بند میزان شوشتر، شاهکاری از مهندسی و معماری ایران باستان است. در این مجموعه، از شیوه‌های مختلفی برای کنترل و هدایت آب رودخانه کارون استفاده شده است.
1. پل بند شادروان: این پل که در ورودی مجموعه قرار دارد، با 14 دهنه و طول 250 متر، بزرگترین پل سنگی دوران ساسانی به شمار می‌رود. وظیفه اصلی این پل، تنظیم و کنترل تراز آب رودخانه کارون است
2. سکان: این سازه که در زیر پل بند شادروان قرار دارد، وظیفه هدایت آب به سمت کانال‌ها و تونل‌های مجموعه را بر عهده دارد.
3. کانال‌ها و تونل‌ها: مجموعه بند میزان شوشتر شامل شبکه‌ای از کانال‌ها و تونل‌ها است که آب را به نقاط مختلف شهر شوشتر و زمین‌های کشاورزی اطراف هدایت می‌کردند.
4. آسیاب‌ها: در این مجموعه، از نیروی آب برای به گردش درآوردن آسیاب‌ها و تولید آرد استفاده می‌شد.
بند میزان و میل کلاه فرنگی
برج کلاه فرنگی سازه آبی شوشتر در میدان ۱۷ شهریور و در انتهای خیابان بلوار قرار دارد. این برج به‌صورت هشت‌ضلعی روی پایه چهار متری در کنار ساحل و در جایی که سازه پل بند میزان آغاز می‌شود و مشرف بر آن ساخته شده است. سنگ‌های تراشیده و آجر مصالح این برج را تشکیل می‌دهند و در حال حاضر تنها هفت متر ارتفاع دارد.
در مورد قدمت و کاربری برج کلاه فرنگی نظرهای مختلفی مطرح شده است. برخی این برج را جایگاه دیده‌بانی قیصر روم یا شاپور ساسانی و محل نظارت بر کار کارگران در بند میزان می‌دانند. عده‌ای دیگر معتقدند که از این برج بر میزان و شدت جریان رودخانه نظارت می‌کردند. نظریه دیگر احتمال می‌دهد که این برج علاوه بر نظارت بر جریان آب به‌عنوان ميل راهنمای کشتی‌ها و کلک‌هایی بوده است که از شمال رود کارون به‌سمت شهر شوشتر و مجموعه سازه‌ها می‌آمدند. این برج به کشتی‌ها آگاهی می‌داده است که به محل انشعاب رود و بند میزان و پل شادروان نزدیک می‌شوند.
تخريب مجدد سازه‌هاي آبي شوشتر
ماجراي تخريب در عرصه، حريم و حتي خود مجموعه جهاني سازه‌هاي آبي شوشتر به سريالي تلخ تبديل شده است. سال گذشته نيز خبر ريزش بخشي از سازه‌هاي آبي شوشتر، موجب نگراني و البته اعتراض كنشگران و كارشناسان ميراث فرهنگي شد. در خبرها آمده بود:« آنچه در مجموعه سازه‌های آبی تاریخی شوشتر معروف به «سیکا» ریزش کرده است، بعد از بقایای کارخانه قدیمی یخ سازی و دو پلان (یعنی دو پل) قرار دارد و محل ریزش طاق یکی از کانال‌هاست که بخشی از سازه‌های آبی تاریخی ثبت جهانی شوشتر محسوب می‌شود».
جنس سازه‌هاي آبي شوشتر از نوعي سنگ است كه بايد هميشه در آب باشد. اگر آب در آن جاري نباشد، دچار هوازدگي و درنهايت تخريب مي‌شود. سازه‌هاي آبي شوشتر به‌‌دليل كاهش آب و عدم اختصاص حقابه دچار فرسايش شديد شده‌اند. براساس شواهد، هر لحظه بايد منتظر اخبار ناگواري از تخريب سازه‌هاي آبي شوشتر باشيم. در سال‌هاي اخير اعتباري براي مرمت اين اثر تاريخي اختصاص داده نشد. فاضلاب در ديواره جنوبي و غربي بسيارنشت كرده و ديواره شمالي نيز دچار فرسايش شده است.
بهترین زمان سفر به بند میزان
چنانچه تصمیم دارید به شهر شوشتر سفر کنید فصل‌های خنک سال را انتخاب کنید. بهترین زمان سفر به این شهر فصل‌های پاییز و زمستان و اوایل بهار است. در فصل تابستان شوشتر هوای بسیار گرم و رطوبت بالایی دارد.
نکاتی برای سفر به بند میزان شوشتر
· برای رفتن به بند میزان شوشتر می‌توانید از طریق جاده‌های اهواز - شوشتر و یا دزفول - شوشتر به این مجموعه سفر کنید.
· در اطراف بند میزان شوشتر، هتل‌ها و اقامتگاه‌های متعددی وجود دارد که می‌توانید با رزرو آن‌ها، از اقامتی دلنشین در شهر شوشتر لذت ببرید.
· قبل از سفر، از وضعیت آب و هوایی منطقه مطلع شوید.
· در صورت نیاز به کمک، می‌توانید از راهنمایان محلی استفاده کنید.
