در روزنو بخوانید
تاریخچه دیوان محاسبات کشور چیست و چه وظایفی به عهده آن است؟
روزنو :هدی کاشانیان: دیوان محاسبات کشور یک سازمان حکومتی است که نقش دادگاه مالی و اداری را ایفا می‌کند و به صورت مستقل در حوزه امور مالی و اداری فعالیت دارد. این نهاد که زیر نظر مجلس شورای اسلامی قرار دارد، با هدف نظارت بر اجرای قوانین و انجام حسابرسی‌های قانونی در تمامی فرایندهای مالی کشور، به عنوان بازوی نظارتی مجلس شناخته می‌شود.
دیوان محاسبات کشور چیست؟
دیوان محاسبات کشور نهادی رسمی و نظارتی وابسته به قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران است که بر پایه اصل ۵۵ قانون اساسی شکل گرفته و مأموریت اصلی آن، نظارت بر چگونگی مصرف بودجه عمومی کشور و ارزیابی عملکرد مالی دستگاه‌های دولتی و عمومی است. این نهاد به‌عنوان بازوی نظارتی مجلس شورای اسلامی عمل می‌کند و تضمین می‌کند که منابع مالی کشور طبق قوانین مصوب و در چارچوب اهداف تعیین‌شده مورد استفاده قرار گیرند.
دیوان محاسبات از طریق بررسی گزارش‌های مالی، اسناد حسابداری و تهیه گزارش‌هایی مانند تفریغ بودجه، به شفاف‌سازی مالی، ارتقای پاسخگویی نهادهای اجرایی و مقابله با تخلفات اقتصادی کمک می‌کند. این نهاد با نقش کلیدی خود در حفظ نظم مالی کشور، از هدررفت منابع عمومی جلوگیری کرده و از منافع عمومی صیانت می‌نماید. به طور کلی، دیوان محاسبات کشور به عنوان ابزار نظارتی مجلس، نقش محوری در سلامت مالی کشور ایفا می‌کند.
تاریخچه تشکیل دیوان محاسبات کشور
تلاش انسان برای شمارش و مدیریت دارایی‌ها به دوران‌های بسیار کهن بازمی‌گردد و در طول تاریخ این تلاش‌ها از سطح فردی به حوزه‌های عمومی و حکومتی گسترش یافته‌اند. در ایران، نخستین جرقه‌های قانونی برای تشکیل نهادی با هدف نظارت بر هزینه‌کرد دارایی‌های عمومی در اصول ۱۰۱ و ۱۰۳ قانون اساسی مشروطه دیده می‌شود که در نهایت منجر به تصویب قانون مربوط به دیوان محاسبات در سال ۱۳۲۹ شد.
دیوان محاسبات اما سابقه‌ای پر فراز و نشیب داشته است. پس از انحلال آن در سال ۱۳۰۲، در سال ۱۳۱۲ مجدداً و این‌بار به‌عنوان نهادی وابسته به وزارت دارایی با ساختاری مشخص و دارای سه شعبه مستشاری، آغاز به‌کار کرد. انتخاب اعضای دیوان در آن زمان با نظارت مجلس شورای ملی انجام می‌شد، ولی تعیین دادستان و برخی دیگر از مسئولان آن بر عهده وزیر دارایی و با فرمان شاه صورت می‌گرفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۵۸ و بر اساس اصول ۵۴ و ۵۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دیوان محاسبات از وزارت امور اقتصادی و دارایی جدا شد و به نهادی مستقل زیر نظر مستقیم مجلس شورای اسلامی تبدیل گردید. قانون مربوط به ساختار و وظایف آن نیز در سال ۱۳۶۱ تصویب شد. از آن زمان، رئیس و دادستان دیوان با شروع هر دوره مجلس، توسط کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات پیشنهاد می‌شوند و با رأی نمایندگان انتخاب می‌گردند. عزل رئیس دیوان نیز تنها با رأی اکثریت نمایندگان مجلس امکان‌پذیر است.
اگرچه نام دیوان محاسبات همواره با نظارت بر بودجه گره خورده، اما این نهاد وظایفی فراتر از صرفاً کنترل نحوه خرج بودجه دارد. مطابق با قوانین جاری، دیوان محاسبات با رویکردی دقیق و چندبعدی، تمامی امور مالی دستگاه‌های اجرایی کشور را بررسی و حسابرسی می‌کند تا اطمینان حاصل شود که منابع عمومی در راستای قوانین و منافع ملی مصرف می‌شوند.
هدف دیوان محاسبات کشور از تدوین قانون چیست؟
هدف دیوان محاسبات کشور از تدوین قانون، ایجاد ساختاری منسجم و قانونی برای نظارت دقیق، مستمر و نظام‌مند بر مصرف منابع مالی عمومی کشور است. این قوانین به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که راهکارهای مشخصی برای حسابرسی، ارزیابی عملکرد مالی، تهیه گزارش‌های نظارتی و برخورد با تخلفات احتمالی در اختیار این نهاد قرار دهند.
تدوین چنین قوانینی، ابزارهای لازم برای اجرای اصل ۵۵ قانون اساسی را فراهم می‌کند تا دیوان بتواند نقش خود را به‌عنوان دیده‌بان مالی مجلس شورای اسلامی به‌درستی ایفا کند. از سوی دیگر، این قوانین زمینه‌ساز شفافیت مالی، ارتقاء پاسخگویی در دستگاه‌های اجرایی، جلوگیری از اتلاف منابع و مقابله با فساد اقتصادی هستند. در نهایت، قانون‌گذاری در دیوان محاسبات بستری فراهم می‌کند که بر اساس آن، اعتماد عمومی نسبت به کارکرد سالم و منصفانه نظام مالی کشور افزایش یافته و عدالت اقتصادی در سطح حاکمیتی تثبیت شود.
نقش دیوان محاسبات در اقتصاد کشور
نقش دیوان محاسبات در اقتصاد کشور نقشی بنیادین و تأثیرگذار است، چرا که این نهاد به عنوان دیده‌بان مالی مجلس شورای اسلامی، مسئولیت پایش و ارزیابی نحوه مصرف منابع عمومی را بر عهده دارد. با رصد مداوم عملکرد مالی دستگاه‌های اجرایی، دیوان محاسبات از بروز انحراف در بودجه، سوء‌مدیریت منابع و فساد اقتصادی پیشگیری کرده و بستر استفاده بهینه از بودجه عمومی را فراهم می‌سازد. از طریق تهیه گزارش‌های تفریغ بودجه و تحلیل‌های مالی دقیق، این نهاد اطلاعات لازم را برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی در اختیار قانون‌گذاران و افکار عمومی قرار می‌دهد.
چنین شفاف‌سازی‌هایی باعث افزایش پاسخگویی در نظام اداری و ارتقای اعتماد عمومی به ساختار اقتصادی کشور می‌شود. علاوه بر آن، با شناسایی و پیگیری تخلفات مالی، دیوان محاسبات نقشی پیشگیرانه و اصلاح‌گر در نظام مالی ایفا می‌کند. همچنین، این نهاد با پیشنهادات اصلاحی در ساختار بودجه‌ریزی و فرآیندهای مالی، زمینه‌ساز بهبود بهره‌وری اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری و تقویت بنیان‌های رشد پایدار اقتصادی در کشور است.
وظایف دیوان محاسبات کشور
وظایف اصلی دیوان محاسبات کشور، برگرفته از قانون دیوان محاسبات کشور و وظایف مصرح در اصل ۵۵ قانون اساسی هستند:
1. رسیدگی و حسابرسی کلیه حساب‌ها و اسناد مالی دستگاه‌های دولتی
2. نظارت بر مصرف صحیح اعتبارات بودجه‌ای
3. تهیه و ارائه گزارش تفریغ بودجه سالانه به مجلس شورای اسلامی
4. تشخیص تخلف‌های مالی در دستگاه‌های اجرایی
5. ارجاع موارد تخلف به مراجع قضایی یا هیأت‌های مستشاری دیوان
6. ارزیابی کارایی و اثربخشی عملکرد مالی دستگاه‌ها
7. پیشنهاد اصلاحات قانونی و آیین‌نامه‌ای در حوزه بودجه و مالی
8. بررسی و اعلام نظر درباره نحوه اجرای قوانین مالی و بودجه‌ای
9. همکاری با مجلس در تدوین، اصلاح و تصویب قوانین مالی
10. بررسی تخلفات حقوقی و استخدامی در دستگاه‌های مشمول قانون
11. پایش و نظارت مستمر بر درآمد‌های عمومی دولت
12. نظارت بر نحوه واگذاری اموال عمومی و بیت‌المال
13. تهیه آمار و اطلاعات دقیق مالی از دستگاه‌های اجرایی
14. افزایش شفافیت مالی در نظام حکمرانی اقتصادی کشور
15. ایجاد هماهنگی بین واحد‌های نظارتی در سطح استان‌ها و کشور
این وظایف، دیوان محاسبات را به یکی از مهم‌ترین نهادهای ناظر مالی و حافظ بیت‌المال در کشور تبدیل کرده‌اند و نقش آن را در سلامت اقتصادی و اجرای درست قوانین مالی بسیار برجسته می‌سازند.
