مشکلات بازار توافقی ارز، با نیما یکسان است

بالاخره بعد از چندسال، ارز نیمایی به تاریخ پیوست و جای خود را به بازار توافقی ارز داد. از ابتدای روی کارآمدن دولت چهاردهم، وزیر اقتصاد هدف خود را تک‌نرخی شدن ارز معرفی کرد و برای این کار، قیمت نرخ نیما را افزایش داد و از 42 هزار تومان به بالای 53 هزار تومان رساند تا بالاخره این روش در شنبه 24 آذر، متوقف شد و بانک مرکزی در این خصوص اعلام کرد: با توجه به عرضه و تقاضاهای ثبت شده، از مجموع معادل ۷۶ میلیون دلار عرضه شده، معادل ۳۹.۵ میلیون دلار عرضه منجر به معامله شد که معادل دلاری میانگین موزون نرخ معاملات انجام شده حدود ۵۹۶.۴۷۸ ریال کشف قیمت شد.

عبدالناصر همتی هم در این زمینه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «قیمت‌گذاری دستوری در بازارها از جمله بازار ارز، جز توزیع رانت، ایجاد فساد و تشدید سفته‌بازی و التهاب در بازار ارز نتیجه‌ای به بار نمی‌آورد. بر اساس یافته‌های علم اقتصاد و تجربه خود در این سال‌ها می‌گویم که بدون مهار تورم، دفاع از نرخ‌های ارز غیرواقعی، اگر هم در کوتاه‌مدت فایده اندکی برای آن متصور شویم، پایدار نیست بلکه، با از بین بردن ذخایر ارزی، امنیت اقتصادی کشور را دچار آسیب جدی می‌کند.»

همچنین سامانه معاملات بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران از امروز به صورت رسمی آغاز به کار می‌کند؛ طبق اعلام بانک مرکزی همه معاملات توافقی بین واردکنندگان و صادرکنندگانی که پیش از این تحت عنوان روش واگذاری ارز حاصل از صادرات به غیر صورت می‌گرفت، در این بازار انجام خواهد شد.

    عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی: مفهوم تک‌نرخی کردن اینست که یک نرخ داشته باشیم، در اولین روز کاری بازار، میانگین قیمت ۵۹ هزار تومان تعیین شد و این، در ادامه همان روندی است که نیما را گران می‌کردند و به بالای ۵۰ هزار تومان رسیده بود و اکنون به ۵۹ هزار تومان رسیده است؛ با این روش، تک‌نرخی شدن میسر نیست

نظر موافقین و مخالفین چیست؟

درباره این سیاست، نظرهای متفاوتی مطرح شده است. موافقین این سیاست که عمدتا طرفداران بازار آزاد هستند، مانند دولت آن را سیاستی در راستای تک‌نرخی شدن ارز می‌دانند. صادق الحسینی، کارشناس اقتصادی و فعال رسانه، در این خصوص نوشت: «نرخ نیما حذف شد دلار آزاد گرون شد! نه! افزایش نرخ نیما هم در تئوری و هم تجربه مرداد تا اسفند ۹۷ و تیر تا شهریور امسال باعث کاهش نرخ آزاد میشه. اما تهدید ترامپ به امکان جنگ، دلار رو بالا برد. شده ماجرای اون که میگفت پدرم تا سیگار رو ترک کرد، مرد، نه عزیزم او سرطان داشت.»

همچنین ایسنا در این خصوص نوشت: «همزمان با آغاز معاملات ارز توافقی از روز شنبه و پایان قیمت‌گذاری دستوری در بازار ارز، این امیدواری ایجاد شد که رانت، فساد و التهاب در بازار از بین برود و از هدرفت ذخایر ارزی جلوگیری شود.»

اما مخالفین این سیاست، آن را تهدید جدی برای معیشت مردم می‌شمارند. تسنیم در گزارشی نوشت: «حذف سازوکار ارز نیمایی و پیاده‌سازی دلار توافقی با وجود افزایش بیش از ۵۰ درصدی نرخ ارز رسمی از ابتدای سال، معیشت مردم را با چالش جدی مواجه خواهد کرد، ولی رفع یا جبران این چالش جایی در توافق ارزی تصمیم‌گیران نداشته است.» گفتنی است این خبرگزاری از ابتدای شروع سیاست افزایش نرخ نیما، همواره با آن مخالف بوده است.

در ادامه این گزارش برآنیم تا ضمن ارزیابی نتایج روش حذف نیما توسط بازار توافقی ارز، ابزارهای سیاست جدید و تاثیرات آن را بررسی کنیم و به این پرسش پاسخ دهیم که آیا می‌توان این سیاست را در راستای تک‌نرخی شدن ارز، که به گفته برخی از کارشناسان شرایط آن فعلا برای اقتصاد ایران مهیا نیست، دانست یا خیر؟

    اکنون در مرکز مبادله، تمام روش‌های قبلی فروش ارز از قبیل تهاتر، واگذاری و فروش در نیما را از بین می‌برند و این خیلی خطرناک است حتی اگر با بهترین نیت‌ها انجام شود. اکنون فقط با صرافی بانکی و فقط در مرکز مبادله می‌توان کار کرد اما خود بانک‌ها به علت کند بودن، پاسخگو نبودن و غیررقابتی بودنشان، بخشی از دردسرهای این پروسه هستند

ابتر شدن بازار توافقی بدون نزدیک شدن به نرخ بازار آزاد

یک عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، در ارزیابی خود از حذف سامانه نیما، عنوان کرد: ارز نیما چیزی نیست که بگوییم خوب یا بد است؛ روش خاصی که از سال ۹۷ اجرا شد، نیما را بی‌خاصیت کرد زیرا دارای یک قیمت دستوری بود. البته غیر از مقاطع خاصی که قیمت ارز نیمایی امکان رقابت و نزدیک شدن به قیمت بازار آزاد را داشت. 

آرش علوی تاکید کرد: مشکل نیما نیست بلکه مشکل، سیاستگذار و مجری است که نیما را به چنین ارز بی‌خاصیتی تبدیل کرد.

او درباره روش حذف سامانه نیما، اظهار کرد: مشکل بازار توافقی ارز با نیما یکی است؛ بازار توافقی ارز برادر بزرگتر نیما است و این بازار ابزارهای کنترل قیمت، سرکوب تقاضا و جهت‌دادن به قیمت بازار ارز شرکت‌های دولتی و حتی خصوصی را، که مجبورند ارزشان را به نوعی در سامانه بانک مرکزی بفروشند، پیچیده‌تر و کاملتر کرده است.

این فعال اقتصادی با بیان اینکه کامل‌تر شدن ابزارهای بازار توافقی به معنای خوب بودن این سیستم نیست، تصریح کرد: واقعیت اینست که بخش زیادی از سامانه نیما، مرکز مبادله، بازار توافقی و ... با این دیدگاه طراحی شده که بانک مرکزی بتواند در آن دخالت کند و دخالت هم کرده است.

به گفته علوی، ابزارهای بازار توافقی خیلی فراتر از مسئله‌ای است که بانک مرکزی از آن تحت عنوان مدیریت ارز شناور صحبت می‌کند زیرا در آن دخالت مستقیم دارد و خیلی هم شناور نیست.

او خاطرنشان کرد: تا زمانی که نگذارند نرخ ارز توافقی به قیمت نزدیک به بازار آزاد برسد، هرچقدر هم محاسن داشته باشد، عملا ابتر می‌ماند.

تک‌نرخی کردن ارز با بازار توافقی میسر نیست

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی درباره اینکه «سیاست‌گذار هدف خود را از حذف نیما و راه انداختن بازار توافقی، تک‌نرخی شدن ارز معرفی کرده است؛ آیا تک‌نرخی شدن ارز با این روش میسر است؟»، پاسخ داد: تک‌نرخی شدن به هیچ‌وجه با این روش میسر نیست.

    آرش علوی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: مشکل بازار توافقی ارز با نیما یکی است. بازار توافقی ارز برادر بزرگتر نیما است و این بازار ابزارهای کنترل قیمت، سرکوب تقاضا و جهت‌دادن به قیمت بازار ارز شرکت‌های دولتی و حتی خصوصی را، که مجبورند ارزشان را به نوعی در سامانه بانک مرکزی بفروشند، پیچیده‌تر و کاملتر کرده است

علوی در تعریف نرخ ارز، گفت: افراد برای فعالیت‌های مشروعشان نیازمند تهیه ارز هستند و به قیمتی که این ارز را تهیه می‌کنند، قیمت ارز می‌گویند. البته اینجا منظور نه مقدار زیادی ارز است و نه ارز موردی در حد ۴ تا ۵ دلار. او تصریح کرد: اما اینکه بگوییم قیمت حواله متفاوت است، قیمت ارز تجاری متفاوت است، قیمت واقعی چیست و قیمت ارز قاچاق چیست، کمکی به تک‌نرخی شدن ارز نمی‌کند.

این کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: مفهوم تک‌نرخی کردن اینست که یک نرخ داشته باشیم، در اولین روز کاری بازار، میانگین قیمت ۵۹ هزار تومان تعیین شد و این، در ادامه همان روندی است که نیما را گران می‌کردند و به بالای ۵۰ هزار تومان رسیده بود و اکنون به ۵۹ هزار تومان رسیده است.

علوی تاکید کرد: وقتی دلار آزاد ۷۵ هزار تومان است و در این حالت ارز تک‌نرخی مفهوم ندارد، اینکه ارز را ارزان می‌فروشند، قدم خوبی است اما با این روش به هیچ‌وجه بازار تک‌نرخی نمی‌شود و مشکلات زیادی را هم برای سیستم به وجود خواهد آورد زیرا محدودیت‌های اضافه‌تری هم در مرکز مبادله گذاشته‌اند.

تمام روش‌های قبلی فروش ارز از بین رفت

این فعال اقتصادی درباره مشکلاتی که محدودیت‌های جدید برای سیستم به وجود می‌آورد، بیان کرد: در دنیای واقعی اگر بخواهیم برای مثال خودرویی خریداری کنیم، روش‌های مختلفی وجود دارد؛ یکی به روش آگهی است، دیگری سامانه‌های مختلف، نمایشگاه و ... انتخاب با افراد است که چطور بخرند و بفروشند. هروقت این کانال‌ها در هر امری محدود شوند، یک، سایه فساد دارد. دو، بهینه نیست، قیمت را بالا می‌برد و سرعت را کم می‌کند. سه، بحث مداخله را راحتتر می‌کند.

علوی افزود: اگر قرار است برای فروش تمام خودروهای فروشی، روز مشخص و ساعت مشخص تعیین شود، هدف اینست که ماشین گران به کسی فروخته نشود و قیمت منصفانه به خریدار دهند، این نیت خوبی است اما نتیجه آن اینست که دیرتر به خودرو می‌رسیم و به روش‌های مختلف نیست.

علوی با اشاره به اینکه اکنون در مرکز مبادله تمام این مشکلات وجود دارند، اظهار کرد: تمام روش‌های قبلی فروش ارز، از قبیل تهاتر، واگذاری و فروش در نیما را از بین می‌برند و این خیلی خطرناک است حتی اگر با بهترین نیت‌ها انجام شود.

به گفته او، اکنون فقط با صرافی بانکی و فقط در مرکز مبادله می‌توان کار کرد اما خود بانک‌ها به علت کند بودن، پاسخگو نبودن و غیررقابتی بودنشان، بخشی از دردسرهای این پروسه هستند.

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی در پایان خاطرنشان کرد که در این شرایط بانک‌ها محلل معاملات ارزی هم بشوند، اصلا موفق نخواهند بود.