منطقه، اقتصاد و راهبر‌های پیشنهادی
اقتصاد جهانی و تحولات سیاسی منطقه‌ای، به‌ویژه وضعیت امنیتی، تعاملات و دسته بندی‌های قومیتی خاورمیانه، از عوامل کلیدی در شکل‌دهی روابط دیپلماتیک ایران خصوصا با کشور‌های همسایه و تاثیرگذار بر اقتصاد کلان کشور هستند. بررسی نقش اقتصاد رفتاری در تحلیل این پدیده‌ها و چگونگی تاثیر این عوامل بر روابط دیپلماتیک ایران و در نتیجه بر اقتصاد کلان ایران موضوعی حائز اهمیت است که با توجه به وابستگی متقابل اقتصاد‌ها در جهان مدرن، بررسی این عوامل را قابل الزامی می‌کند.
روزنو :
اقتصاد جهانی و وابستگی‌ها
اقتصاد جهانی به‌طور فزاینده‌ای پیچیده و وابسته به یکدیگر است بطوریکه حتی تحولات اقتصاد داخل هر کشور در منطقه میتواند اثرات گسترده‌ای بر سایر کشور‌ها داشته باشد. ایران به‌عنوان یکی از کشور‌های دارای ذخایر غنی نفت و گاز، به‌شدت تحت تاثیر تحولات اقتصاد جهانی قرار دارد. نوسانات قیمت نفت، وضعیت تحریم‌های اقتصادی و تغییرات در سیاست‌های تجاری کشور‌های بزرگ و مورد تعامل و حتی بازیگر‌های کلیدی ولی بدون تعامل اقتصادی با ایران از جمله عواملی هستند که بر اقتصاد کشورمان تاثیر می‌گذارند.
نوسانات قیمت نفت در بازار‌های جهانی، تاثیر مستقیمی بر درآمد‌های دولت دارد. کاهش قیمت نفت در سال‌های اخیر، به کاهش درآمد‌های ارزی ایران و افزایش فشار بر بودجه عمومی منجر شد. به‌عنوان نمونه، در دوره‌ای که قیمت نفت به پایین‌ترین سطح خود در دهه اخیر رسید، دولت با کاهش شدید منابع مالی مواجه شد. این وضعیت باعث شد تا سیاست‌های اقتصادی به سمت کاهش وابستگی به نفت و تمرکز بر صادرات غیرنفتی هدایت شوند.
تحریم‌های ظالمانه اقتصادی ایران را مجبور به تقویت روابط با کشور‌های همسو در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین کرده است. این تحریم‌ها موجب تغییر مسیر‌های تجاری و افزایش تعاملات با کشور‌هایی شده که تمایل به همکاری با ایران در شرایط تحریم دارند که همکاری در قالب قرارداد‌های بلندمدت بین دولت‌ها موید سیاستگذاری کلی و نگاه کلان پیش رو برای مقابله و حداقل کردن تاثیر تحریم‌ها و کاهش وابستگی به اقتصاد کشور‌های تحریم کننده بوده است.
اقتصاد جهانی به شدت به زنجیره‌های تامین متصل است. قطع دسترسی ایران به این زنجیره‌ها، به دلیل تحریم‌ها، باعث افزایش هزینه‌های تولید و کاهش رقابت‌پذیری کالا‌های ایرانی در بازار‌های جهانی شده است. این محدودیت‌ها، ایران را به سمت توسعه فناوری‌های بومی و همکاری با کشور‌های هم‌پیمان سوق داده است.
دیپلماسی انرژی
ایران از ذخایر غنی نفت و گاز خود به‌عنوان ابزاری برای تقویت روابط دیپلماتیک استفاده می‌کند. صادرات انرژی به کشور‌های همسایه و آسیا، به‌ویژه در شرایط تحریم، از دیرباز یکی از ابزار‌های کلیدی ایران برای حفظ تعاملات اقتصادی و دیپلماتیک بوده است. توسعه خطوط انتقال گاز به کشور‌های همسایه مانند عراق و پاکستان نیز بخشی از این سیاست‌ها است. این خطوط نه تنها به‌عنوان منابع درآمدی برای ایران عمل می‌کنند، بلکه منجر به ایجاد وابستگی اقتصادی میان این کشور‌ها و ایران شده و به ایران کمک کرده است تا در مذاکرات منطقه‌ای و بین‌المللی، موقعیت خود را تقویت کند.
نقش اقتصاد رفتاری در تحلیل موضوع
اقتصاد رفتاری میتواند ابزار موثری برای تحلیل تصمیمات اقتصادی و دیپلماتیک ایران باشد. این رویکرد با بررسی عوامل روان‌شناختی و اجتماعی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، میتواند درک بهتری از رفتار‌های دولت و مردم ارائه دهد.
تصمیم‌گیری در شرایط عدم قطعیت: تحریم‌ها و جنگ‌های منطقه‌ای شرایطی از عدم قطعیت را ایجاد کرده‌اند. اقتصاد رفتاری میتواند توضیح دهد که چگونه این شرایط بر تصمیمات اقتصادی و دیپلماتیک ایران تاثیر می‌گذارد. برای مثال، در شرایط عدم قطعیت، تمایل به انتخاب گزینه‌های کوتاه‌مدت افزایش می‌یابد، که ممکن است منجر به تصمیمات اقتصادی ناپایدار شود.
نقش انتظارات: انتظارات مردم و سرمایه‌گذاران از آینده اقتصاد ایران، نقش مهمی در شکل‌دهی رفتار‌های اقتصادی دارد. برای مثال، انتظارات منفی نسبت به آینده اقتصادی میتواند باعث افزایش نرخ ارز، افزایش تمایل برای حفظ ارزش دارایی‌های فردی غیر مولد و کاهش سرمایه‌گذاری‌های مولد و پیش برنده در شاخص‌های تولید ناخالص ملی شود؛ و قائدتا نقطه مقابل آن ایجاد امید و اعتماد در جامعه است که به ثبات اقتصادی کمک خواهد کرد.
اثر سوگیری‌های شناختی: سوگیری‌های شناختی مانند خوش‌بینی بیش از حد یا ترس از ضرر می‌توانند تصمیمات اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهند. تحلیل این سوگیری‌ها میتواند به دولت در طراحی سیاست‌های موثرتر کمک کند.
راهبرد برون رفت چه باشد؟
سمت و سوی اقتصاد جهانی و سرمایه گذاری‌های کشور‌های عربی منطقه بر روی ترند‌های اقتصادی و در مقابل آن و جنگ‌های خاورمیانه تاثیرات عمیقی بر روابط دیپلماتیک و اقتصاد کلان کشورمان داشته‌اند. ایران با چالش‌های متعددی از جمله تحریم‌ها، کاهش درآمد‌های نفتی و ناامنی منطقه‌ای مواجه است و موضوعی که سطح انتظارات مردم را در مقایسه وضعیت کشورشان با تحولات اقتصادی، رفاهی و دیپلماتیک کشور‌های عربی منطقه در بالا برده است، وضعیت روبه رشد آنها و ثبات رشد اقتصادی شان است.
با این حال، تلاش برای تقویت روابط با کشور‌های منطقه، تنوع‌بخشی به اقتصاد، درک وضعیت معیشتی مردم، تسهیل در فعالیت‌های اقتصادی، کمک به توسعه روابط بین بخشی و مالی و حمایت‌های عام و متوازن از کسب و کار‌های نو میتواند راهبرد‌های ایران برای مقابله با این چالش‌ها در ایجاد تعادل میان نیاز‌های داخلی و الزامات بین‌المللی باشد.
محمدمهدی محمدی
